Cách đây hơn hai tuần, tôi nhận được tin chị Trương Gia Vy ra đi. Chị là hiền thê của nhà giáo/nhà văn Nguyễn Xuân Hoàng. Anh cũng đã ra đi, trước chị gần chín năm. Chuyện tình của họ được biết nhiều trong giới sinh hoạt văn học, nghệ thuật và báo chí. Họ lấy nhau năm 1973, được tiếng là người đẹp lấy người đẹp, và có với nhau bốn con. Tôi quen chị Vy qua Nguyễn Xuân Hoàng. Chị là một phụ nữ dễ mến, tận tụy với chồng con ngay cả trong thời gian mang bệnh, mà là một bạo bệnh. Tin chị ra đi, dù là tin buồn nhưng bạn bè mừng cho chị chấm dứt những đau đớn thể xác kéo dài hàng chục năm. Trên FaceBook, tôi có ghi vài dòng chữ này: “Mừng cậu Hoàng gặp lại người tình năm xưa”. “Cậu Hoàng” là chữ NXH thường dùng cho mình trong những trò chuyện thân mật với bạn bè.
Nguyễn Xuân Hoàng là một bạn vong niên của tôi, thuộc lớp trên ở trung học Võ Tánh, Nha Trang. Anh tốt nghiệp Sư Phạm Triết, Viện Đại Học Đà Lạt. Sau khi ra trường dạy Triết ở trung học Ngô Quyền, một năm sau chuyển về dạy ở Pétrus Ký cho đến 1975. Anh chị và các cháu sang Mỹ năm 1985 theo diện đoàn tụ gia đình, định cư ở San Jose từ đó cho đến ngày mất. Tuy xuất thân nhà giáo nhưng NXH dấn thân vào văn học và báo chí nhiều hơn. Anh từng đảm nhiệm những vai trò quan trọng trong các tạp chí văn chương hay báo chí nổi tiếng như Văn, Văn Học, Thế Kỷ 21, Người Việt, Viet Mercury, Viet Tribune, v.v... Anh được nể trọng, được biết đến như một nhà văn hơn nhà giáo. Anh viết nhiều, xuất bản nhiều. Những tác phẩm chính: Mù Sương (tuyển tập truyện ngắn, 1966), Sinh Nhật (tuyển tập truyện ngắn, 1968), Ý Nghĩ Trên Cỏ (tiểu luận, 1971), Khu Rừng Hực Lửa (truyện dài, 1972), Kẻ Tà Đạo (truyện dài, 1973), Bất Cứ Lúc Nào Bất Cứ Ở Đâu (tùy bút, 1974), Người Đi Trên Mây (truyện dài, 1987), Sa Mạc (truyện dài, 1989), Căn Nhà Ngói Đỏ (tạp ghi, 1989), Bụi Và Rác (truyện dài, 1996), v.v...
Năm 1994, khi làm đồng Chủ Biên tuyển tập văn chương chiến tranh The Other Side of Heaven, tôi chọn truyện ngắn Tự Truyện Một Người Vô Tích Sự của NXH, biên tập đôi chút, nhờ Thái Tuyết Quân chuyển ngữ, rồi đưa vào tuyển tập. Theo tôi, đây là truyện ngắn hay nhất của NXH, xây dựng một nửa từ hư cấu một nửa từ cuộc đời thật. Tôi thích câu kết:
“… Vào những buổi sáng cuối tuần, đi bách bộ trong khu công viên Mile Square Park ở Quận Cam, tôi như thấy mình đang trở lại thời sống với cha ở một vùng núi miền Trung. Buổi sáng sớm rừng còn đầy sương mù, gió thổi luồn qua những vòm cây lạnh. Trên những ngọn cây cao, tôi nghe tiếng chim kêu từng hồi. Giẫm trên những ngọn cỏ ướt sương, bập bập điếu thuốc lá chưa kịp khô, tôi thấy mình già hẳn. Như giờ đây, gần bốn mươi năm sau tôi thấy tôi mới già bằng thuở đó.”
(Only on the weekends, as I perform my ritual in strolling in Mile Square Park, am I reminded that part of my childhood I spent with my father in the mountains of Central Vietnam. As on many autumn mornings in the highlands, the sunrise uncovered a forest thick with white fog. The wind billowed through the cold trees, touching off the melancholic calls of the birds. Walking over ground covered with glittering dew, puffing on a damp cigarette, I had felt old. Now, forty years later, I am just as old as I was then.)
Khi tham gia vào những sinh hoạt văn học, tôi có nhiều liên hệ và gần gũi với NXH. Tuy nhiên, tôi trở thành bạn thân của anh lại do những yếu tố khác. Do chia sẻ với nhau nhiều kỷ niệm sâu đậm về thời thơ ấu. Do cái “chất Nha Trang” của NXH. Cái “chất Nha Trang” của những học sinh hiền lành tỉnh nhỏ nhưng muốn vươn mình lên để đuổi theo những đổi thay của một thế giới đang hồi sinh sau thế chiến. Và, do tình yêu dành cho một thành phố mà ở đó cả hai chúng tôi cùng lớn lên, và bây giờ, cùng ở quá xa. Cùng muốn trở về nhưng cùng đương đầu với bao mâu thuẫn. Những mâu thuẫn của tôi có khác, nhưng tôi hiểu và chia sẻ được với anh, cả cái ngọt ngào lẫn cay đắng trong tình yêu đó. Hãy đọc vài câu trong bài Nha Trang Hang Động Tuổi Thơ của NXH:
…..”
Nha Trang cũng là một hang động tuổi thơ của tôi. Dù có khác.
Anh chị NXH là một trong rất ít cặp vợ chồng được chị tôi, hs Trương Thị Thịnh vẽ chân dung cho cả hai. Chân dung anh được thực hiện tại nhà tôi, vào mùa hè 2008, nhân một họp mặt bạn bè ra mắt hai tập thơ của Hải Phương. Tôi không biết chị Thịnh vẽ TGV ở đâu nhưng tôi đoán là tại căn hộ của chị Thịnh ở San Jose, bốn năm trước đó. Khi đến chơi nhà anh Hoàng, tình cờ thấy bức chân dung của chị tôi vội chụp dù không đủ ánh sáng và thiếu khoảng cách.
Ở San Jose, thỉnh thoảng anh chị Hoàng đến chơi với gia đình con gái tôi, Trương Lê Bảo Trâm. Vào khoảng giửa năm 2012, cháu Bảo Trâm báo cho tôi biết bác Hoàng thố lộ với cháu là bác sẽ ra đi sớm. Tôi không tin lắm vì trước đó thấy anh còn rất khỏe, rất vui vẻ với bạn bè. Sau này mới hay, anh chỉ mới biết mình mang trọng bệnh trước đó không lâu, một chứng ung thư xương rất khó chữa. Khi gặp lại anh, thấy thần sắc thay đổi không ngờ. Từ đó, mỗi lần về San Jose, vợ chồng tôi đều đến thăm anh chị. Vài tuần trước khi anh mất, tôi đi cùng anh chị Hải Phương + Quận đến. Chị Quận mang cho anh tô bún mà anh thích nhất, anh rất vui, ăn ngon lành, rất hồn nhiên, rất dễ thương. Hải Phương có chụp ảnh tôi với NXH. Bức ảnh đó, cho đến nay, tôi không muốn đưa bất cứ ai xem. Anh mất ngày 13 tháng 9. 2014.
Một thời gian sau khi NXH ra đi, nhân dọn dẹp tủ sách, thấy rớt ra tuyển tập Căn Nhà Ngói Đỏ, tôi lật ra xem lại. Nhiều hình ảnh trở về trong ký ức. Tôi nhớ đến thời học trung học, vói bài tản văn của Jean Jacques Rousseau “Si j’étais riche” (Nếu Tôi Giàu). Đại khái, “Nếu tôi giàu… tôi sẽ có một căn nhà nhỏ trên một sườn đồi ở nhà quê… mái nhà lợp bằng ngói đỏ… Nếu gần đó có một nông phu, buổi chiều đi làm về sau một ngày nặng nhọc với đồng áng, tôi sẽ mời anh vào uống với tôi một ly vang, để làm nhẹ chút nào gánh nặng của anh… và tôi có thể tự nhủ… mình vẫn còn là một Con Người.” Tôi cũng nhớ lại thời sinh hoạt Hướng Đạo, thường đạp xe đi lên đi xuống con đường Nha Trang - Diên Khánh. Hai bên đường còn nhiều ruộng nương và xa xa có vài căn nhà ngói đỏ. Tôi nhớ Nguyễn Xuân Hoàng. Tôi nhớ “hang động tuổi thơ’. Tôi nhớ chuyện này, chuyện kía, người này, người nọ. Lẫn lộn nhau. Một ký ức hỗn mang. Hôm đó, tôi lấy sơn vẽ lên bố, một bức tranh trừu tượng, mang tựa đề “Nhà Ngói Đỏ Trong Ký Ức Hỗn Mang”. Bức tranh đó được chụp lại và post lên nhiều tạp chí mạng, nhưng không hiểu sao tôi không tin cho chị Vy biết và cũng không email cho chị hình bức tranh.
Vài tháng sau, khi về San Jose, hai vợ chồng tôi đến thăm chị. Chị cho biết có thấy trên mạng bức tranh đó với lời ghi “Tưởng nhớ Nguyễn Xuân Hoàng’, và chị đã cho in ra trên giấy để làm kỷ niệm. Tôi cảm động nhưng cũng khá ngượng về sự vô tình rất vô duyên của mình.
Chúng tôi vẫn thỉnh thoảng đến thăm chị hoặc gặp chị trong những họp mặt với bạn bè chị Thịnh. Ai cũng cảm phục khả năng chịu đựng và sức mạnh tinh thần của chị vì biết bệnh chị trầm kha và kéo dài quá lâu. Lần cuối cùng đến thăm, chi đã bệnh nặng lắm, phải nằm trên giường tiếp khách. Nhưng, vẫn nói cười vui vẻ một cách tỉnh táo như mọi khi.
Chị Trương Gia Vy mất ngày 9 tháng 4 năm 2023 tại San Jose, California.
TRƯƠNG VŨ
Virginia, ngày 24 tháng 4. 2023
%7Cutmcsr%3D(direct)%7Cutmcmd%3D(none)%3B%2B__utmv%3D967259125.-%3B)