GS. Nguyễn Văn Lục - Từ bắt chước, cầm nhầm đến phỏng tác và đạo văn (kết)

Diễn tiến một câu chuyện đạo văn

Vào năm 1956, nghĩa là chỉ sau cuộc di cư hơn một năm, ông Nguyễn Đổng Chi ở ngoài Bắc có cho xuất bản cuốn sách, “Lược khảo về thần thoại Việt Nam” do nxb Văn Sử Địa. Sách 182 trang, do nhà in Tiến Bộ in, ở số 175 đường Nguyễn Thái Học Hà Nội. Sách in 4150 cuốn. In xong ngày 10-8-1956.

Đây là một cuốn sách có giá trị sưu tầm về các thần thoại trong dân gian như các thần Núi, thần Nước, thần Lửa, v.v.. Nó cũng là công trình sưu tầm trong nhiều năm của Nguyễn Đổng Chi. Vậy mà làm thế nào cuốn sách đã được đưa vào miền Nam sau 1954?

Có thể nó đã được đưa vào miền Nam qua trung gian của Ủy Hội quốc tế kiểm soát đình chíến. Sau đó, sách được giao cho Bộ Thông tin cất giữ làm tài liệu.

Và câu chuyện đạo văn đã xảy ra như thế nào? Ai đạo văn? Và ai đã khám ra câu chuyện đạo văn? Rất may, một số nhân chứng nay còn sống và có thể giúp giải đáp các vấn nạn trên.

Theo nhà văn Uyên Thao, hiện đang sống ở Hoa Thịnh Đốn, trông coi Tủ sách Tiếng Quê Hương là người biết rõ đầu đuôi câu truyện đạo văn này. Vì chính Uyên Thao là người đầu tiên phát giác ra vụ đạo văn không tiền khoáng hậu này.

Vẫn theo Uyên Thao, lúc đó ông đang làm Tổng Thư ký tờ Sinh Lực, chủ nhiệm là ông Võ Văn Trưng. Khi đọc cuốn sách biên khảo “Việt Nam Văn Học Toàn Thư” do tác giả Hoàng Trọng Miên biên soạn xuất bản năm 1959, Uyên Thao thấy nó có giá trị sưu tầm công phu với nhiều hình ảnh, tài liệu đính kèm.

Theo Nhị Linh, cuốn “Việt Nam Văn Học Toàn Thư” này còn có lời tựa của Tam Ích.

(Nhị Linh, “Mỗi thời kỳ có một người nổi bật về tố cáo đạo văn … Sàigòn trước 1975 là Thế phong…” http://thang-phai.blogspot.ca/2015/12/moi-thoi-ky-lai-co-mot-nguoi-noi-bat.html)

Cuốn sách được in thành hai tập, do nhà Kim Lai in ấn rất đẹp, trang trọng, dày hơn 1000 trang. Bìa in hình rồng vàng có kim nhũ.

Thế rồi, vẫn theo Uyên Thao, một hôm ông đến văn phòng ông Thái trắng (Bộ thông tin), nơi đây có nhiều sách từ Hà nội và ông Thái Trắng cho Uyên Thao mượn đọc cuốn “Lược khảo về thần thoại Việt Nam”. Từ đó Uyên Thao mới khám phá ra Hoàng Trọng Miên đã sao chép nguyên văn cuốn sách của tác giả Nguyễn Đổng Chi, chỉ đổi tên sách. Và chữ huyền thoại như tựa đề sách thì đem xuống cuối bìa sách, ghi chữ nhỏ: Huyền Thoại.

Và Uyên Thao nói ông đã viết bài phanh phui vụ đạo văn của Hoàng Trọng Miên. Hiện nay, chưa có điều kiện để có thể đọc được bài viết của Uyên Thao.

Theo Thế Phong,

“Bộ Thông Tin yêu cầu chủ nhiệm Võ Văn Trưng thay tổng thư ký nguyệt san Sinh Lực (Uyên Thao) — với lý do đã đăng bài bút chiến của Thế Phong trả lời tạp chí Văn hữu (cơ quan Văn hoá Vụ/Bộ Thông tin) gây hoang mang dư luận.”

(Thế Phong, Hiện tình Văn nghệ miền Nam: 1957-1961,ươn1, Tiết 2, http://newvietart.com/index4.463.html)

Ông Hoàng Trọng Miên lúc bấy giờ cũng trông coi tờ Văn Hữu của ông Nguyễn Duy Miễn.

Theo Uyên Thao, Hoàng Trọng Miên do không viết nổi, nhưng lại hám danh nên đã mượn được cuốn sách ấy và tưởng rằng không ai có thể biết đến tác phẩm của Nguyễn Đổng Chi, một tác giả miền Bắc và khai sinh cho nó một cái tên mới. Đó là cuốn Việt Nam văn học toàn thư tên cuốn sách của Hoàng Trọng Miên và cố tình bỏ quên hai chữ Huyền Thoại. Chữ Huyền Thoại là nội dung chính của cuốn sách của ông Nguyễn Đổng Chi. Nhưng nếu bỏ hai chữ thần thoại đi thì cuốn Văn Học toàn thư là một cuốn sách rỗng về nội dung. Và để giải quyết về vấn đề này ông Hoàng Trọng Miên đã để ở cuối cuốn sách hai chữ Thần Thoại như đã nói ở trên.

VNVHTT: (Trái) Sách in năm 1957 tại Saigon. Nguồn Sachxua.net. (Phải) Sách in lại ở hải ngoại. Nguồn: OntheNet

Hai Chữ Thần Thoại dù có thêm vào ở cuối bìa sách của Hoàng Trọng Miên thực sự cũng không giải quyết được gì cả.

Bởi vì từ nay Lược khảo về thần thoại Việt Nam đổi ra thành Lược khảo văn học toàn thư. Đáng hổ thẹn là sau này cuốn sách đã được giải thưởng nhất Văn chương toàn quốc VNCH. TT. Ngô Đình Diệm là người đã trao giải thưởng. Nhiều lời khen tặng trong đó có cơ quan Văn hóa vụ của ông Nguyễn Duy Miễn. Cơ quan này trực thuộc Bộ Thông tin.

Cũng theo Uyên Thao, ông Nguyễn Duy Miễn sau khi được biết Uyên Thao là người tố giác chuyện đạo văn này đã dùng quyền hành của Bộ Thông tin, dùng áp lực yêu cầu chủ nhiệm Võ Văn Trưng cách chức Uyên Thao ra khỏi chức vụ Tổng Thư Ký. Việc cách chức này như là một hình thức sa thải.

Đường Bá Bổn (một bút danh của Thế Phong), người chính thức viết bài tố giác Hoàng Trọng Miên trên tờ Văn hoá Á châu cũng bị vạ. Theo Đường Bá Bổn, ông chỉ ghi là nghỉ làm Biên tập Viên. Nguyễn Đăng Thục, người chủ trương tờ Văn hoá Á châu cũng mất chức Chủ bút vì cho đăng bài viết của Đường Bá Bổn. Sau đó gs Lê Thành Trị thay thế và nắm chức vụ Chủ bút, năm 1961. Nhưng cụ Nguyễn Đăng Thục vẫn còn giữ chức Chủ tịch hội Văn Hóa Á Châu.

(Thế Phong, “Hiện tình Văn Nghệ miền Nam 1957-1961”, http://newvietart.com/index4.477.html)

Nhưng một điều trớ trêu hơn cả là người hết lời ca tụng cuốn sách của Hoàng Trọng Miên lại là nhà văn Nguyễn Mạnh Côn, tức Nguyễn Kiên Trung, tác giả cuốn sách nổi tiếng thời đó, “Đem tâm tình viết lịch sử”.

Xin trích dẫn một đoạn văn tán thưởng của nhà văn Nguyễn Mạnh Côn:

“Từ ngót một năm nay trở về trước tôi thường gặp thế bí vì mấy đứa nhỏ đuổi theo đòi kể chuyện.Tôi đã kể nhưng cũng đã quên nhiều trong số những chuyện tôi đã nghe từ thuở nhỏ. Thành thử mỗi lần tôi không nghĩ ra tôi phải từ chối con tôi, là trong đáy lòng lại có một chút gì xót xa, một chút gì hối hận rằng bởi lỗi tại mình, một phần nào mà làm thiệt hại cho đời sau một gia tài vô giá. Thì anh Hoàng đã giải cho tôi một mối hận lòng đó. Từ mấy tháng nay các con tôi cũng vui vẻ gia đình tôi cũng đầm ấm, ngay đến vợ chồng tôi cũng hoan hỉ. Tôi thiết tưởng trong sự lo lắng bảo toàn văn học nước nhà anh Hoàng Trọng Miên vì biết đến tác dụng như vậy của tác phẩm anh tất cũng lấy làm vui thích. Vì đó là một lời ngợi khen mà có lẽ đến suốt đời một người đọc sách chỉ viết ra có một lần.”

(Tạp Chí Văn Hữu, chủ nhiệm Nguyễn Duy Miễn, số 2, 1959 trong bài: “Đọc sách Việt Nam Văn Học Toàn Thư, quyển I”, Quốc Hoa xuất bản, Nguyễn Mạnh Côn, chủ bút. Trích lại trong cuốn: Hồi ký ngoài văn chương, Thế Phong, trang 208.)

Tạp chí Văn Hữu số 21 do Văn Hoá Vụ ấn hành 1962.

Trong đó có ghi Chủ nhiệm kiêm chủ bút Nguyễn Duy Miễn, Thư ký tòa soạn là Sĩ Trung, do Văn Hóa vụ ấn hành và quy định rằng: tạp chí do Vụ trưởng vụ Văn Hóa của Bộ Thông tin làm chủ nhiệm cùng với một chủ bút do Bộ trưởng chỉ định.

Nhận xét về lời phê bình của Nguyễn Mạnh Côn, tôi thấy nó quá hời hợt về trình độ nhận thức của một người đọc một tác phẩm biên khảo và đi ra ngoài lề, vì một lẽ đơn giản, ông chưa đọc cuốn sách của Hoàng Trọng Miên cũng như cuốn của Nguyễn Đổng Chi..

Lối làm việc như thế thật tắc trách. Không đọc mà chê trách tác giả là thiếu đạo đức, không đọc hay chưa đọc mà khen thì là óc bè phái, nịnh bợ, bất xứng.

Kể ra đọc một cuốn sách đạo văn mà có thể làm cho cả một gia đình như gia đình Nguyễn Mạnh Côn thấy hạnh phúc, đầm ấm thì quả là pha chè! Nếu thế thì theo tôi, mỗi gia đình Việt Nam nên mua một cuốn sách đạo văn để giúp gia đình thêm hạnh phúc.

Và mong rằng cả đời nhà văn Nguyễn Mạnh Côn chỉ viết “như thế” một lần thôi. Một lần cũng đã quá đủ.

Sau đó đến lượt tờ Văn Hóa Á Châu, số 18, 1960 có cho đăng bài đọc sách của Đường Bá Bổn (tức nhà văn Thế Phong) phê bình cuốn Việt Nam Văn Học Toàn Thư của Hoàng Trọng Miên,

Xin nói rõ thêm, theo Uyên Thao, chính anh đã đưa cuốn sách của Nguyễn Đổng Chi cho Thế Phong để viết bài. Thế Phong ký tên hiệu là Đường Bá Bổn. Câu chuyện đạo văn của Hoàng Trọng Miên bị đổ bể thêm ra một lần nữa.

Tức tối vì có người phát giác ra sự gian trá của mình, Hoàng Trọng Miên ký tên giả là Hoàng Nhị Giang bêu xấu Đường Bá Bổn viết văn “là để cho phụ nữ yêu, là để cho đời khỏi quên mất khi bị đưa vào trại tế bần”.

Một lần nữa, Nguyễn Duy Miễn lại hỗ trợ Hoàng Trọng Miên và cho đăng bài của Hoàng Nhị Giang trên Văn Hữu.

Riêng nhà văn Nguyễn Mạnh Côn sau đó đã thú nhận lỗi lầm của mình khi giới thiệu cuốn sách của Hoàng Trọng Miên như sau:

“Hồi đó tôi mới đến làm chủ bút bút tờ Văn Hữu, tờ nguyệt san này mới chỉ sắp ra số 2. Mọi sự giao dịch giữa tôi và ông chủ nhiệm đều tốt đẹp. Đến một buổi tối, ông đến chơi nhà tôi, nói chuyện công việc một lúc rồi ông nhắc đến cuốn sách của Hoàng Trọng Miên và cho tôi biết rằng trong Tờ Văn Hóa Á Châu (chủ nhiệm Nguyễn Đăng Thục) có bài buộc Hoàng Trọng Miên và ông ngỏ ý yêu cầu tôi bênh vực họ Hoàng.Tôi nhận lời hoàn toàn tin vào là một quyền hạn của ông chủ nhiệm, hai là sự ngay thẳng của ông ấy.

Sự sơ xuất của tôi nặng nề nhất là tôi không biết rằng cuốn sách của Hoàng Trọng Miên, chính là cơ quan giúp vốn cho ấn hành lại là tờ Văn Hữu. Tôi chỉ vùi đầu vào đọc bài của Thế Phong (ký Đường Bá Bổn) mà lúc đó tôi cũng không hỏi về cuốn sách của Hoàng Trọng Miên. Thế rồi tôi viết bài bênh vực Hoàng Trọng Miên và tấn công Thế Phong. Bởi đúng như tôi viết trong bài của tôi trong lúc đó, tôi không có cuốn sách của Nguyễn Đổng Chi, nhưng tôi bênh vực Hoàng Trọng Miên, bởi bài tấn công Hoàng Trọng Miên viết kém quá. Tôi cứ suy lối viết văn mà đoán tác giả còn đi học và dùng luôn chữ “em” để chỉ, mặc dầu tôi không có ác ý mà đọc lên rõ ràng có ác ý. Bài của tôi đăng lên báo rồi tôi mới biết một là tác giả là người, dù còn trẻ, dù mới viết văn có thể là đồng nghiệp đối với tôi, hai là cuốn sách của Hoàng Trọng Miên quả có giống cuốn sách của Nguyễn Đổng Chi, đủ giống để được gọi là đạo văn. Tôi biết thế rồi thì ân hận lắm và sau đó tôi đã đi với Đỗ Tốn (tác giả Hoa vông vang) đến gặp và xin lỗi Thế Phong ở nhà hàng Thiên Thai.”

(Đường Bá Bổn, “Hồi ký Ngoài văn chương”, trích lại trên Tân văn số 8, tháng 3, 2008. trang 21)

Tôi vốn rất trân trọng và thương tiếc con người và cái chết oan nghiệt của Nguyễn Mạnh Côn trong nhà tù cộng sản. Cũng phải nhìn nhận rằng ông đã có một thái độ phục thiện và cử chỉ đẹp khi đến gặp và xin lỗi Thế Phong.

Tuy nhiên, tôi phải nói thêm rằng, lối làm việc của ông Nguyễn Mạnh Côn thể hiện tình bè phái tắc trách. Không đọc cuốn sách của Hoàng Trọng Miên mà dám chửi Đường Bá Bổn. Ông chê Đường Bá Bổn viết “thấp”. Tôi cho là không công bằng. Tôi đã đọc bài viết của Đường Bá Bổn trong “Hiện tình văn nghệ miền Nam 1957-1961” trên mạng newvietart.com. Khi đo tác giả là một người trẻ dưới 25, đã chịu đọc và so sánh hai cuốn sách, liệt kê so sánh hai dàn bài, so sánh hai nội dung hai cuốn sách, so sánh hai quan điểm về thần thoại, tố giác lối tiểu xảo “lưu manh vặt” hạ cấp của Hoàng Trọng Miên đổi ngược vị trí dàn bài, cái trước xuống cái sau để đánh lừa người đọc.

Đối với tôi, cùng lắm Nguyễn Đổng Chi cũng chỉ là người sưu tầm tài liệu về các huyền thoại của người thiểu số, người kinh gom góp các huyền thoại trong dân gian và kể lại.

Người Việt Nam thời bấy giờ ở cả hai miền đất nước, Bắc cũng như trong Nam chưa có mấy ai có điều kiện học hỏi về các chuyên ngành để có thể, thay vì kể truyện Huyền Thoại thì giải lý, cắt nghĩa, tìm ra nguyên ủy tại sao lại có Huyền Thoại như thế các nhà Nhân chủng học ngoại quốc thường làm.

Giải lý huyền thoại đòi hỏi kiến thức của nhiều chuyên ngành như Xã hội Học, địa lý nhân văn, ngôn ngữ học, phân tâm học, nhân chủng học, v.v..

Theo tôi, Nguyễn Mạnh Côn chỉ hiểu một cách đơn thuần huyền thoại như là những câu truyện dân gian kể lại cho con cháu nghe cho vui. Hiểu như thế cũng được.

Nhưng đó không phải là cách hiểu của người chuyên ngành và hạ thấp giá trị huyền thoại!

Phần tôi, tôi phải gọi Hoàng Trọng Miên là một thứ “đạo chích” văn nghệ.

Lần đầu tiên trong đời tôi đã phải dùng cum từ này vì nó xứng đáng với một người cầm bút tồi tệ như thế của miền Nam.

Tệ hại hơn nữa là hậu duệ, anh em hoặc con cháu Hoàng Trọng Miên lại tiếp tục cho in lại các sách của Hoàng Trọng Miên mà không biết trơ trẽn và biết ngượng. Phải xếp những loại người này vào loại người nào?

Tôi cũng sưu tập được lá thư “cậy đăng” của Hoàng Trọng Miên đăng trên tờ Bách Khoa. Nội dung lá thư chỉ tìm cách chạy tội, một thứ ngụy biện như một thách thức lương tri người đọc.

Bài viết mang tựa đề, “Chung quanh bộ sách “ Việt Nam Văn Học Toàn Thư””. Bách Khoa ghi chú rõ, “Bài cậy đăng. Tiếng nói của tác giả Hoàng Trọng Miên.”

“Từ ngày bộ sách Việt Nam Văn Học Toàn thư ra đời, ngoài những lời giới thiệu nồng hậu của các báo Việt, Pháp, một nhà văn viết văn hay viết về học thuật đã nói đến. Khen hay chê là quyền của dư luận: một tác giả đẻ một đứa con tinh thần rồi, thì đứa con ấy thuộc về thiên hạ trên phương diện phê phán. Đối với lời khen hay chê, tác giả đều cám ơn: lời khen có tác dụng khuyến khích; lời chê, nếu đúng, giúp tác giả nghiên cứa sửa đổi khuyết điểm. Tựu trung, có những lời phê bình mà chúng tôi cần có một vài lời để trả lời: một là để trình một lời giải thích chung, hai là để thưa với các bạn đọc chỉ nghe một tiếng chuông, ba là để định luôn một vài vấn đề nguyên tắc trong kỹ thuật viết sách cảo luận hay sáng tác.”

(Đăng lại trên Tân Văn, ibid., trang 34)

Trong suốt hai trang lá thư cậy đăng, Hoàng Trọng Miên đủ mánh lới không nhắc gì đến vụ đạo văn, đến bài tố cáo của Uyên Thao và bài viết của Đường Bá Bổn. Hoàng Trọng Miên chỉ tự vẽ ra nguyên tắc làm nghiên cứu của ông cũng giống như công việc mà Nguyễn văn Tố, Đào Duy Anh đã làm.

Câu kết luận, Hoàng Trọng Miên viết:

“Sao lại có người cứ cố gán cho chúng tôi giấu ám ý trong sách, trong lúc chúng tôi công khai phụng sự nền văn hóa tự do của dân tộc mà bằng chứng rất cụ thể?T.B.- Trên vấn đề này, chúng tôi chỉ lên tiếng một lần, lần thứ nhất mà cũng là lần cuối.”

(Tân Văn, ibid., trang 35).

Hoàng Trọng Miên phải có đủ can đảm và lì lợm mới có thể viết một lá thư như thế và phủ nhận gián tiếp chuyện đạo văn. Sách của Hoàng Trọng Miên vẫn công khai được bày bán tại các tiệm sách và vỉa hè Sài Gòn. Đáng lẽ chính quyền nên có biện pháp thu hồi quyển sách về mới phải và ngay cả Giải thưởng văn chương toàn quốc đã phát cho Hoàng Trọng Miên .

Theo nghị định số 213 GĐ/NĐ ra ngày 5 tháng 2, 1957 phải có thêm điều lệ, nếu tác phẩm sau khi được phát giải mà có vấn đề thì phải có quy định thu hồi lại giải thưởng. Nếu không một ai làm gì cả hóa ra những giải thưởng này giá trị không bằng tấm giấy lộn? Phải chăng cái di hại của cặp Nguyễn Duy Miễn và Hoàng Trọng Miên là sau này tất cả những gì liên quan giữa văn học và chính quyền thì đều bị nghi ngờ và bị đánh giá thấp! Nhất là các giải thưởng xuất pháp từ “phủ đầu rồng” thì dù tác phẩm có thể khá đi nữa cũng có nhiều hy vọng không ai mua và bị bày bán ở lề đường.

Sách có thể là hay bị đánh tụt giá là sách dở.

Sau này, Mai Thảo có kể ông Bình Nguyên Lộc được mời chấm giải Văn Chương toàn quốc ông lấy cớ nọ cớ kia để từ chối rất ư là khôi hài. Ông từ chối làm giám khảo vì bệnh cao máu nên không leo nổi những bậc thềm của Dinh Độc Lập. Mai Thảo viết rất có ý nghĩa, “Năm đó ông không vào Dinh Độc Lập được thật. Những bậc thềm cao quá cho tài viết hàng đầu.”

(Mai Thảo, “Nhân cách Bình Nguyên Lộc”, Hợp Lưu, trang 39. Đăng lại trên Tân Văn, ibid., trang 23.)

Giải thưởng thay vì làm vinh danh cho tác giả và nền văn học của miền Nam, nó đã không vinh danh cho tác phẩm cũng như tác giả.

Đừng đạo văn! Nguồn: OntheNet

Tôi viết lại một vết nhơ văn học như một nhắc nhở người cầm bút hiện nay, Đừng đi vào vết xe đổ của thứ đạo chích văn học như Hoàng Trọng Miên. Rất may cho Văn học miền Nam, những vết nhơ như thế thật hiếm hoi. Có những trường hợp khác, chỉ được coi là “cầm nhầm” một vài ý, một câu thơ, một nhái lại một bản nhạc, v.v..

Ngoài trường hợp Hoàng Trọng Miên, còn một trường hợp thứ hai, theo Nhị Linh, ít người biết hay nhắc đến. Đó là trường hợp của Linh mục Thanh Lãng than phiền các ông Nguyễn Tấn Long, Nguyễn Hữu Trọng, và Phan Canh.

“Khi cho ‘Phong trào Văn hóa’ in bộ ‘Phê bình văn học thế hệ 1932’ (2 tập, năm 1972) Thanh Lãng viết lời tựa mang tên ‘Tại sao xuất bản’:

“Sở dĩ có 2 quyết định khổ tâm này là vì, 3 đấng đại văn hóa Nguyễn tấn Long, Nguyễn hữu Trọng, Phan Canh, cứ đánh cắp tà tà các bài giảng Khoa (in rô-nê-ô) của tôi để đem xuất bản thành sách, ký tên mấy đấng.””

(Nhị Linh, ibid., http://thang-phai.blogspot.ca/2015/12/moi-thoi-ky-lai-co-mot-nguoi-noi-bat.html)

Ngoài những trường hợp nêu trên chúng ta vẫn có thể tự hào về nền văn học miền Nam.