Nguyễn Thị Thêm - NGÀY TÁM THÁNG BA

Hôm nay là ngày sinh nhật của tôi.

Con bé ra đời, khóc oe oe và nhỏ tí xíu.

Má nói "Con gái giống cha giàu ba họ" Bà ôm vào lòng với tất cả yêu thương.

Ba tôi đi làm xa nhà, nhắn mấy tin ông mới về. Vén cái màn tối thui phòng của đàn bà đẻ. Bên trong nóng hầm hập bởi lò than dưới giường lúc nào cũng đỏ rực. Mùi dầu tràm và đủ thứ mùi bốc lên khó chịu. Ông nhìn tôi nằm nhỏ xíu trong cái khăn quấn kín mít. Ông nói: "Ngủ đi con gái, Ba về nè" Tôi không nhớ khi đó ông có bồng tôi không? Nhưng tôi biết đó là ba nên tôi nín khóc và ngủ ngon lành.

Ông bước ra ngoài, hỏi thăm má tôi vài câu rồi lại ra đi.

Ờ! Má tôi sinh tôi ra ngay ngày "Quốc Tế phụ nữ đó nghen." Không biết ba tôi có biết là ngày này quan trọng thế nào không? Nhưng ông chẳng cần. Đàn bà vẫn là đàn bà. Vẫn "đái không qua đầu ngọn cỏ". Sinh đẻ là chuyện phải có. Ông cũng cần có một đứa con gái cho căn nhà có tí màu sắc. Vì vậy ông cũng hoan nghinh tôi ra đời hôm nay. Điều đó làm má tôi vui mừng trong dạ. Vì đối với má, ba tôi là số một trong cuộc đời bà.

Nghe nói đâu tôi sinh ra trong nhà thương, có cô mụ đỡ đàng hoàng. Không như anh tôi má sinh ra một mình. Cô mụ vườn chưa kịp tới. Má phải tự cắt rún và tắm rửa cho con. Đó là lý do má đặt tên hai anh em tôi cái tên gắn liền với cảm nghĩ của bà về con cái. Những cái tên nhà quê, đôi khi rất tượng hình hay thật thà quá độ, làm ảnh hưởng đến tương lai, vận mệnh  con cái khi đã trưởng thành.

Má tôi là dân miệt vườn nam bộ. Những phong tục  tập quán ông cha để lại ảnh hưởng lớn đến nếp sống của bà. Đơn cử là vấn đề sinh đẻ. Tôi sẽ kể cho bạn nghe về thời kỳ ở cử của má tôi.  Một thời kỳ mà bây giờ nếu tôi kể lại với cháu tôi, nó tưởng đâu tôi kể chuyện cổ tích. Chuyện ngày xưa nào đó xa mút tí tè.

Bắt đầu là cái phòng sản phụ nghen. Cái phòng của má tôi nằm sau khi sinh con không phải ở trong nhà ấm áp, mà là một cái chái cất tạm bên hông hay sau nhà. Cái chái được che chắn tạm thời để sau thời kỳ ở cử thì dẹp. Nói vậy đủ biết nó tạm bợ như thế nào. Cái giường ... đương nhiên không phải là cái giường nệm êm ái, trắng nuốt của con gái hay con dâu tôi nằm bây giờ đâu. Đó là một cái giường tre hay một cái giường với mấy thanh gỗ đóng song song. Ở trên trải một tấm chiếu cũ. Chiếu cũ vì sau một tháng ở cử chiếu này dơ lắm phải vất đi. Cho nên để tiết kiệm phải dùng chiếu gần đến ngày bị loại. Những sợi lát bị bung ra hay bị gãy đâm vào da thịt cũng đau. Người sản phụ bằng lòng với sự hậu đãi như vậy và coi đó là một sự sắp xếp tự nhiên.

Gần ngày sinh, má tôi đã mua sẵn mấy bao than chuẩn bị. Vì vậy, trong cái chái nhỏ ấy, lúc nào dưới giường người sản phụ cũng có một mẻ than hồng. Tiếng bình dân gọi là nằm than, và tôi được quấn kín nằm kế bên má. Chắc là nóng lắm, hừng hực than hồng dù đó là tháng ba miền Nam. Bởi được rèn luyện hấp than từ ngày mới sinh nên tôi chịu nóng ngon lành hơn chịu lạnh.

Còn nữa, nói ra đôi điều của ngày xưa để thấy sau mấy mươi năm người phụ nữ được ưu đãi rất nhiều. Sinh đẻ là nghĩa vụ lớn nhất của đàn bà để duy trì nói giống. Đáng lý được quan tâm và ưu đãi, thì người sản phụ lại bị nhiều thiệt thòi do quan niệm lỗi thời và những suy nghĩ về sức khỏe rất phản khoa học.

Má tôi kể lại khi sinh tôi ra. Bà ngoại đã thủ sẳn cho má tôi một hủ bột nghệ. (Nghệ này đã bà ngoại ngâm nước tiểu cả tháng rồi vớt ra phơi khô, sau đó xay thành bột). Mỗi bữa cơm má phải uống một nuỗng canh để máu huyết được thanh lọc (Bà ngoại nói như vậy).  Nhiều khi bà ngoại xách cái tô đi tới trường học. Bà lân la hỏi mấy đứa bé trai và xin nước tiểu. Về nhà má tôi phải uống ngay loại nước vàng vàng đó. Uống xong ăn một lát gừng. Bà ngoại tôi nói "Nó bổ hơn một thang thuốc Bắc ". Chưa xong đâu, ngoại dùng rượu nếp tự mình cất, ngâm với tiêu sọ (không biết tự lúc nào), sau bữa ăn má tôi phải uống một ly nhỏ.

Ăn thì ngoài cơm, ngoại cấm tiệt thức ăn có nước. Chỉ cá kho quéo, thịt kho khô, nước mắm kho quẹt  ăn kèm với vài đọt rau lang (cho có sữa) hay một dĩa nhỏ hành lá luộc chung với hẹ (cho nó thơm sữa). Tới bữa, ngoại tôi đặt thức ăn vào một cái trẹt nhỏ bưng vào phòng sanh cho má. Má tôi ngồi ăn ngay trên giường lờ mờ ánh sáng đó. Ăn xong phải nằm sấp xuống để hơ bụng. Nhiều khi bà còn nằm sấp để ăn.  Má thèm đồ ngọt lắm. Năn nỉ ngoại cho ăn một trái chuối hay một múi cam. Ngoại lắc đầu "Đàn bà sinh đẻ không được ăn đồ ngọt, đồ chua và rau sống." Phải kiêng cử như vậy đến 3 tháng mới có thể ăn uống bình thường.

Khi nằm trong một cái chái nóng như vậy thì má tôi phải khát nước lắm. Có rồi. Một nồi nước lá chát chát, đắng đắng, nóng hổi cứ vừa thổi vừa húp. Húp tới đâu nghe nó chạy tới đó. Mồ hôi mẹ, mồ hôi con lại vãi ra như tắm. Không lo chuyện đó đâu, vì mồ hôi ra tới đâu, than hồng hong khô tới đó.

Mỗi sáng và chiều tối má tôi đều có màn xông hơ. Lúc ấy tôi được bế ra ngoài để giường cho má tôi làm việc. Bà ngoại nấu một nồi nước xông với đủ thứ lá và thuốc Bắc mua tại tiệm ông Ba ở Phước Thiền. Nồi nước sôi sùng sục, bà ngoại bưng lên giường. Trùm má tôi và nồi nước xông bằng cái mềm cũ kín mít. Ở dưới giường là mẻ than, ở trên giường là nồi nước sôi. Má tôi ngồi trong cái mền, thỉnh thoảng dùng đủa khuấy lá lên để hơi nóng có chỗ hở bốc ra. Khi nồi nước hơi nguội, má tốc mền ra. Bà ngoại nhắc xuống, đun lửa cho sôi lần nữa, tiếp tục lần hai. Thời gian chờ cho nước lá sôi lại, má tôi phải nằm sấp trên giường hơ bụng. Xông được hai lần bà ngoại cất nồi nước xông để dành cho tua buổi chiều rồi mới đổ bỏ.

Ngoại để má tôi lau mồ hôi cho khô bớt rồi bà bưng lên một mẻ than nhỏ và một chén nghệ tươi đã được mài sẳn. Má tôi dùng tay trét lớp nghệ đó lên mặt và dùng mẻ than nhỏ đó hơ mặt và hơ mắt. Bà ngoại nói: "Hơ nghệ cho nước da săn lại, không bị chảy xệ, Hơ mắt cho không bị chảy nước mắt sống hay đổ ghèn". Cứ cầm mẻ than hơ đều trên mặt và con mắt liếc tới liếc lui. Má tôi làm việc đó với sự tin tưởng, cần mẫn và cảm kích mẹ mình.

Sau đó là tới phần hơ bộ phận của phụ nữ sau khi sinh. Cái ghế một có bốn chân, ông ngoại cưa cho ngắn bớt. Trên mặt ghế khoét một cái lỗ hơi rộng để sản phụ ngồi lên. Ở dưới bà ngoại đặt một mẻ than. Má tôi ngồi lên ghế, thỉnh thoảng thả vào một vài cọng nhau tiêu (Trái tiêu lặt hết hột còn lại cái cọng. Phơi khô gọi là nhau tiêu) Tiêu khô bốc mùi lên nồng nặc, tỏa khói mù mịt. Má rữa chỗ ấy bằng nước phèn chua và hơ khô bằng cách như vậy. Ngày xưa không hề có vụ may hay kẹp lại âm hộ sau khi sinh. Người sản phụ phải làm sao cho vết thương mau khô, mau lành. Nghĩ mà tội nghiệp cho má của tôi và cho biết bao người mẹ ngày ấy, sinh con trong điều kiện y học chưa phát triển, ánh sáng văn minh chưa đến tận nơi. Vì vậy, nhiều phụ nữ đã tử vong khi sinh nở. Nếu người  phụ nữ phải sớm bôn ba gánh gồng buôn bán thì dễ bị sa tử cung hay bị bệnh phụ khoa.

Chưa hết, người sản phụ có thói quen dùng bông gòn nhét kín hai lỗ tai, không để gió lọt vào. Họ tin rằng nếu không, sau này sẽ bị nhức đầu sỗ mũi thường xuyên. Trong tháng đầu nằm sinh, người phụ nữ không được gội đầu hay tắm rửa. Xông hơ ngày mấy dạo, mồ hôi tươm ra như tắm thì thân thể hôi là cái chắc. Tóc phụ nữ đa phần để dài và búi . Tóc sẽ quyện mồ hôi rít chịt khó chịu vô cùng. Trước một ngày đủ tháng, sản phụ mới được tắm rửa. Nước tắm và nước gội đầu là nước xông được pha loảng. Tắm xong phải hơ thật kỷ và tóc được xấy trên lửa than cho khô.

Ngày đầy tháng của con là ngày người sản phụ được ra tháng. Nghĩa là được rời khỏi cái chái tạm, để lên nhà cúng mụ. Nghi lễ cúng mụ cũng thật rườm rà. Đầy đủ bông hoa, trái cây và rất nhiều chén dĩa chè xôi. Người ta tin rằng có 12 mụ bà và 13 đức thầy theo phù hộ cho đứa bé.

Có nơi, nếu đứa bé sinh ra là con trai sẽ được nấu chè trôi nước để mụ. Có ý nghĩa là con trai cần phải ra ngoài để tạo dựng sự nghiệp (trôi). nếu là con gái thì thường là nấu chè đậu trắng. Có ý ngầm là phụ nữ phải ở nhà lo việc bếp núc, chăm sóc gia đình (đậu).

Có nơi, niềm tin ngược lại. Khi cúng đầy tháng cho trẻ, họ lại cúng chè đậu cho con trai. Ý nghĩa là con trai lớn lên thi đâu đậu đó, đường công danh sự nghiệp mới hạnh thông (đậu)  Còn con gái họ cúng chè trôi nước với ngầm ý con gái thì phải mềm mại, duyên dáng và ngọt ngào như viên trôi nước.

Điều này cho ta thấy niềm tin này không có cơ sở khoa học. Không ai chứng thực là hoàn toàn đúng. Chẳng qua là do con  người nghĩ ra  để diễn đạt sự hoài vọng  và chúc lành cho đứa bé.

Viết tới đây tôi lại nghĩ đến con gái và các con dâu tôi. Nhớ lần con gái thứ nhì tôi sinh con đầu lòng. Tôi vào bệnh viện thăm. Cháu vừa chuyển vào phòng nằm độ vài tiếng. Cháu muốn đi tiểu. Tôi lại gần tính dìu con vào phòng vệ sinh. Cô y tá cản lại và nói với tôi "Con bà sinh chứ không phải bị thương. Hãy để cô ấy tự làm một mình". Và cô ta quay sang  nói với con tôi: "Nếu cô muốn tắm hãy tự nhiên,  khi nào cần thì gọi tôi"

À thì ra vậy, người đàn bà ngày xưa quan niệm khi người phụ nữ sinh con giống như một con cua mới lột. Mọi thứ đều yếu đuối phải kiêng cử, chăm sóc. Còn ngày nay phụ nữ sau khi sinh như một người bình thường. Vẫn ăn uống, tắm rửa, đi lại tự nhiên. Người sản phụ được ăn mọi món ưa thích miễn là đầy đủ chất bổ. Nhất là rau xanh và trái cây rất tốt cho sức khỏe, lại rất nhuận trường. 

Ngày xưa dùng than, nước nóng để phụ nữ lấy lại vóc dáng của mình. Ngày nay họ tập thể dục để thân thể gọn lại. Người phụ nữ mới sinh con xong vẫn ăn mặc nhẹ nhàng, nằm giường nệm trắng tinh, vẫn trang điểm xinh đẹp, vẫn tự tin bản thân mình. Và nếu công việc làm tại nhà, trong máy vi tính, họ vẫn có thể làm ra tiền như thường trong những ngày sinh con.

Với thời đại khoa học tiên tiến, người phụ nữ được khám thai định kỳ để theo dõi sức khỏe của mẹ lẫn con. Tháng thứ năm đã có thể biết con trai hay con gái. Sau đó dùng siêu âm ba chiều để theo dõi từng bộ phận của thai nhi. Nhìn trong máy em bé nằm cọ quậy trong bụng mẹ thấy thương làm sao. Người ta phát hiện rất sớm mọi sự khác thường trên cơ thể thai nhi để chữa trị. Người mẹ được thử máu và theo dõi thật kỹ để điều trị kịp thời hầu không ảnh hưởng đến đứa bé trong bụng. Thường khi mang thai phụ nữ hay thèm ăn đồ ngọt, lượng đường trong máu người mẹ hay lên cao. Bác sĩ sẽ khuyến cáo và yêu cầu thực đơn hợp lý. Đồng thời lịch khám sức khỏe sẽ dày hơn theo dõi kỹ hơn cho đến ngày sinh nở.

Ngày sinh được dự đoán trước để cha mẹ sắp xếp cũng như chọn lựa phương pháp sinh con. Có người muốn sinh theo cách tự nhiên. Nghĩa là chịu đau để sinh em bé. Có người chọn cách chích thuốc để không có cảm giác đau đớn khi chuyển dạ. Mọi thứ đều được chuẩn bị cặn kẻ và an toàn. Đội ngũ bác sĩ và y tá theo dõi nhịp tim thai nhi và những cơn chuyển dạ trên máy.  Khi một hài nhi ra đời, người cha có mặt ở phòng sanh để hổ trợ tinh thần cho vợ và vui vẻ đón nhận món quà vô giá ơn trên ban cho mình. Những bức hình, những video quay tỉ mỉ là những hình ảnh để đời cho đứa bé sau này.

Đứa bé sinh ra được chăm sóc kỹ lưỡng, được chích ngừa định kỳ. Một bác sĩ nhi đồng được chọn để theo dõi sức khỏe cháu bé. Đó là sự ưu việt của chế độ chăm sóc cho sản phụ và thai nhi ở Hoa kỳ này.  Chăm sóc cho sản phụ và trẻ con là gián tiếp xây dựng một đất nước khỏe mạnh và hùng cường. Bởi vì phải có sức khỏe con người mới có thể góp phần xây dựng đất nước.

Có người chỉ hai ngày sau khi sinh là họ đã đem con đi siêu thị, đi shopping. Người mẹ ăn mặc bình thường, đôi khi còn rất ít vải. Đứa bé nhỏ xíu, đỏ hỏn nằm trong xe đẩy thật là dễ thương. Tôi thấy có người Mỹ còn để bé ở trần chỉ quấn sơ sài đẩy bé đi trong siêu thị. Dường như họ muốn tập cho bé thích ứng với khí hậu, thời tiết từ những ngày đầu tiếp xúc với cuộc đời.

Người phụ nữ ngày xưa từ khi mang con vào lòng cho đến ngày sinh cũng không hề được chăm sóc gì cả. Cả con và mẹ đều không hề được một sự giúp đỡ hay hướng dẫn gì hợp lý. Đến ngày chuyển dạ, người mẹ mới được đem đến bệnh viện hay rước một cô mụ vườn đến đỡ đẻ (nếu ở nhà quê).  Bằng những dụng cụ thô sơ và không được khử trùng, bà mụ đã dùng kinh nghiệm bản thân từ nhân gian mà rước sanh em bé. May mắn sinh dễ thì mẹ tròn con vuông. Không may những ca sinh khó thì tính mạng cả mẹ lẫn con như chỉ mành treo chuông. Bởi vậy nhân gian mới ví von người phụ nữ khi sinh con là "Vượt cạn" hay "Đi biển mồ côi một mình".

 Con chào đời cất tiếng khóc oe oe, người mẹ mới biết là con gái hay trai. Mẹ ôm con mân mê từng ngón tay, ngón chân để xem con mình có lành lặn không? Nếu có bệnh gì bên trong thì hoàn toàn không biết. Sinh con tháng đầu tiên nằm cử không hề thấy ánh sáng mặt trời. Khi được ra ngoài thì phải cột khăn che kín hai tai. Phải mặc quần dài, áo dài tay, khoác thêm áo ấm. Đứa bé cần ra khỏi nhà phải quấn mấy lượt khăn. Phải bồng vào bếp xin phép ông táo trước khi đi. Dùng lọ nồi quẹt trên trán một bệt đen. Đó là dấu hiệu để không bị người khuất mày, khuất mặt khuấy nhiễu. Khi bé về nếu có triệu chứng không được khỏe thì lại đổ thừa cho có ai đó chọc ghẹo. Lại rước thầy đồng bóng hay trừ tà đến trấn yếm trị bệnh. Một sự tin tưởng hoang đường khiến nhiều cháu bé phải mất mạng oan uổng.

Nhiều người con cái hiếm muộn, sinh được đứa con thì đặt tên con thật xấu hay giả vờ cho một người khác nuôi để qua mặt quỷ thần. Họ không cho ai khen con mình đẹp, sợ rằng quở như vậy đứa bé sẽ yểu mệnh.

Còn nhiều lắm những phong tục, tập quán xưa đã in đậm trong nhân gian. Đó là  mực thước để phụ nữ phải tuân thủ kể từ lúc có mang  đến lúc đứa bé biết đi biết chạy. Những bài học căn bản về sinh đẻ và nuôi con  truyền từ  đời này qua đời khác như là cách bảo vệ sức khỏe thai phụ và ấu nhi. Người đàn bà không làm đúng, bản thân sẽ bị bên chồng, bên mình, hàng xóm  chê bai, dè bỉu rất khó sống. Để bảo vệ lấy mình, người phụ nữ ngoan ngoãn thực hành và làm tốt hơn để duy trì nòi giống và bảo vệ huyết thống gia đình.

Hãy nhắm mắt lại tưởng tượng về một  sản phụ ngày xưa. Mặt vàng khè vì thoa nghệ. Ăn mặc nhàu nát vì nằm than xông hơ. Người hôi rình vì mùi dầu khuynh diệp, mùi khói, mùi tanh của máu sau khi sinh. Hai lỗ tai nhét hai cục bông gòn tổ chảng. Khăn bịt kín không thấy mặt mày. Trong cái phòng tối lù mù để không ánh sáng lọt vô đó, người phụ nữ như một tù nhân phải làm theo lời dạy dỗ bởi mẹ chồng hay mẹ ruột. Họ tin tưởng càng thương yêu càng chăm sóc tận tình để giúp cho người phụ nữ khỏe mạnh sau này.

Người đàn ông không được bước vào phòng vợ ở cử. Muốn thăm con thì đứa bé được đưa ra ngoài . Cho nên người chồng không hề thấy sự vất vả của vợ mình trước và sau khi sinh con. Đã vậy chuyện gối chăn phải được kiêng cử ít nhất 3 tháng sau khi sinh. Đó là một trong những lý do để ông chồng tìm đến một người đàn bà khác. Điều đó, oái oăm thay lại được xã hội bấy giờ chấp thuận. Họ coi chuyện  đa thê là việc bình thường.

Ngày 8 tháng ba, là ngày kỷ niệm phong trào "Phụ Nữ Quốc tế" Là ngày mà phụ nữ được cái nhìn cởi mở hơn khi trước. Phụ Nữ được đi học, được đi làm, được bước ra xã hội thực hiện những điều mình mơ ước. Được cầm lá phiếu chọn người mình  tin tưởng đại diện cho mình.

Chuyện tôi kể nghe dường như chuyện không có thật  đối với thế hệ cháu của tôi. Nhưng đối với tôi nó là kỷ niệm, là những gì mà một người con gái bước vào giai đoạn làm mẹ đều phải trải qua. Có gia đình thuộc thành phần ăn học, văn minh sẽ không làm như thế. Nhưng được bao nhiêu người, bao nhiêu gia đình may mắn như vậy.

Cái gì không tốt đều bị đào thải. Xã hội bây giờ tiến bộ nhiều mặt. Người phụ nữ đã được sống xứng đáng với vai trò của mình. Nhưng còn biết bao người phụ nữ trên thế giới vẫn chịu thiệt thòi, đau khổ vì những hủ tục trên xứ sở của mình. Những hủ tục tảo hôn, đa thê, cắt âm vật, hiếp dâm và khinh thường phụ nữ xảy ra hàng ngày trên thế giới.

Bao giờ ánh sáng văn mình và quyền bình đẳng nam nữ chính thức đến tận hang cùng ngõ hẻm trên thế giới. Thì ngày ấy sẽ không có chiến tranh, không có sự đàn áp. Thế giới sẽ thật an vui và tràn ngập hoa hồng.

Hoa hồng mừng ngày Quốc Tế phụ nữ 8 tháng 3.

Nguyễn thị Thêm

08 /3 /2017