Nhận định về ba vai trò của Bảo Đại: Vua, Cố vấn tối cao, và Quốc trưởng (P4)

Nhận định và đánh giá sự từ chức của Ngô Đình Diệm, theo Daniel GrandClément

“Sau vụ từ chức thượng thư bộ lại, tên tuổi Ngô Đình Diệm được nhiều báo chí nhắc tới. Tờ Tribune Indochinoise đưa tin này lên trang đầu. Có tờ báo gọi ông là người anh hùng, ông là một trong những người khá nhất và duy nhất bảo vệ quyền lọi cho người Annam.

Nhưng tờ Tribune Indochinoise đề cập đến những vấn đề gì? Họ đề cập đến các chương trình cải cách mà Ngô Đình Diệm đề ra, những chương trình mà ông Diệm có trách nhiệm đề ra và bàn thảo với người Pháp. Chẳng hạn toàn quyền Đông Dương có quyền phủ quyết tất cả những quyết định, ngay cả những quyết định không mấy quan trọng. Như vậy, guồng mấy cai trị vẫn gĩữ y nguyên. Chưa kể, trong Hội đồng bộ trưởng của chính phủ Nam triều cũng có người Pháp tham dự và họ quyết định tất cả được hay không được vượt quá giới hạn đã được quy điịnh trong Hòa ước bảo hộ năm 1884.

Điều làm cho ông Ngô Định Diệm bất mãn và chống đối là từ nay toàn quyền Eugène cùng với Phạm Quỳnh muốn truất cái quyền xử án của các quan chức Annam ở các địa phương, không cho phép họ xử án. Và như thế họ sẽ mất một số lợi tức đồng thời tạo ra tình trạng tham nhũng hà hiếp dân chúng.”
(Daniel Grandclément, ibid., trang 39-42)

“Diệm một mình chống đối, phản kháng cho quyền lợi của quan chức địa phương. Ông không biết rằng có nhiều vận động chính trị và có thể do ông Ngô Đình Diệm đã cung cấp cho báo chí những phúc trình về các phiên họp. Điều ấy là một vi phạm và là cớ cho người Pháp loại trừ ông.”
(Daniel Grandclément trích Trịnh Đình Khải. Trịnh Đình Khải (con trai luật sư Trịnh Định Thảo), tiết lộ trong “Décolonisation du Viet Nam, un avocat témoigne”, L’Harmattan, 1994)

Cũng theo tiết lộ của Ls Trịnh Đình Khải, người Pháp đã nắm lấy cơ hội này để loại trừ Ngô Đình Diệm và tước hết mọi quyền hành cũng như bổng lộc. Bảo Đại vẫn là người ủng hộ các chương trình cải cách của Ngô Đình Diệm. Nhưng… chính là chữ nhưng!

“Et l’Empereur? Toujours résolument partisan du mouvement du changement, et sans doute toujours sous l’influence Francaise, il appuie Pasquier, Chatel et Phạm Quỳnh.”
(Daniel Grandclément, ibid., trang 44)

“Còn Hoàng thượng? Ông vẫn luôn luôn là người ủng hộ các chương trình cải cách, nhưng cũng chắc chán ông chịu ảnh hưởng người Pháp, ông ủng hộ Pasquier, Chatel và Phạm Quỳnh.”

Theo Daniel,

“Huế đã chết. Các vua kế tục nhau chỉ là những sản phẩm kế thừa của Pháp. Họ không điều khiển guồng máy Quốc gia, cũng không quyết định được điều gì và cứ thế cho đến cuối thế kỷ. Người Việt chia rẽ, kẻ theo Pháp thì ủng hộ các chính sách của Pháp. Thành phần quốc gia thì chẳng những muốn tranh đấu loại bỏ chế độ thực dân thuộc địa mà còn cả chế độ phong kiến của triều đình nhà Nguyễn.”
(Daniel Grandclément, ibid., trang 81)

Riêng Bảo Đại, sau vụ từ chức của Ngô Đình Diệm, ông đã viết trong hồi ký của ông như sau:

“On nous laisse dans l’ignorance absolue de notre sort, de notre avenir. La fameuse commission des réformes, aussitôt après le départ de Ngo Đinh Diệm, s’est ajournée sine die.”
(S.M. Bao Daï, ibid., trang71)

“Họ bỏ mặc chúng tôi cho số phận mù mịt của chúng tôi, về tương lai của chúng tôi. Cái Ủy Ban nổi tiếng về cải đổi hành chánh của Ngô Dinh Diệm cứ bị trì hoãn cho đến không biết đến bao giờ.”

Chế độ bảo hộ của người Pháp sau đó

Nói cho cùng chế độ bảo hộ của người Pháp không làm vừa lòng một ai cả. Về mặt lý luận, sức mạnh của một quân đội chỉ hữu hiệu khi dùng để đánh lại một quân đội khác, nhưng sức mạnh ấy lại không thể đánh lại một tư tưởng, một tình tự yêu nước. Súng ống đôi khi trở thành vô dụng. Người Pháp có thể dùng bạo lực để bắt người, để tra tấn. để cầm tù, nhưng lại không thể cầm tù một tư tưởng.

Ngay cả bản thân Bảo Đại khi tiễn chân ông bà Charles về Pháp, Bảo Đại cũng có đôi lúc bày tỏ tâm sự chán nản, mất tin tưởng. Nhưng ông Charles đã khuyên Bảo Đại kiên nhẫn và nhìn những tiến bộ và cải tiến về mặt kinh tế, xã hội, xây dựng đường xá, giao thông và nhất là y khoa phòng ngừa, v.v.

Và Bảo Đại vẫn tin rằng những người quốc gia họ có lý của họ.

Một tỉ đụ, Bảo Đại muốn có một cuốn album thật đẹp, bọc da, trị giá 250 đồng bạc cũng phải trải qua nhiều thủ tục. Cần đến ba hóa đơn khác nhau có chữ ký của các quan chức thuộc địa.

Nói vậy thôi. Còn chế độ thuộc địa thì Bảo Đại mới có chỗ tựa.

Bảo Đại làm vua sống giàu sang phú quý là nhờ chế độ thuộc địa. Sau này, chẳng những ông mua một máy bay mà đến hai máy bay để bay lượn trên bầu trời Huế.

Đấy là cái cảnh mà mỗi lần nghĩ tới, tôi lấy làm bất nhẫn. Người Pháp mua một cái danh nghĩa trên con người bảo Đại bằng sự lầm than của cả một dân tộc. Việc mua ấy xem ra quá rẻ. Nhân tiện đây cũng xin chi tiết hóa việc mua báy bay của ông.

Nguồn: Archives Delacourte

“Thoạt đầu Bảo Đại tính mua một máy bay của hãng Republic Aircraft Corporation Farmingale ở tiểu bang Nữu Ước. Nếu mua một chiếc thủy phi cơ cũ Grunman thì trị giá 57.000 đô la. Nếu mua mới thì giá là 64.000 đô la. Toàn quyền Decoux được tin này đã thông báo cho chính phủ Pháp và họ đã bằng lòng tặng cho Bảo Đại một máy bay mới sản xuất tại Pháp mà giá thành rẻ hơn. Vậy là ba tháng sau, Bảo Đại có chiếc máy bay du lịch Farman F.393.”

Và Daniel đã rất có lý và hiểu sâu xa khi ông vắn tắt kết luận như sau:

“La vie de la cour est faite de ces misérables et humiliantes batailles.”
(Daniel Grandclément, ibid., trang 87)
“Đời sống ở triều đình chỉ lă kết quả do những cuộc đấu đá tranh dành đưa đến thảm bại và nhục nhã.”

Qua câu này, kẻ thù của người dân Việt không phải chỉ là thực dân Pháp mà còn là một cái triều đình mục rữa qua Bảo Đại. Cái triều đình nhà Nguyễn gồm 9 chúa 13 vua mà không một vị vua nào xứng tầm so với chín đời vua Xiêm La, đặc biệt với Quốc Vương Bhumitol Adulyadej vừa qua đời.

Người Pháp trở thành ông chủ: một viên cảnh sát được gửi từ Paris sang lĩnh lương cao hơn một ông đầu tỉnh như Bảo Đại đã nhắc đến ở trên.

Dần dần Bảo Đại chán nản, tự khép mình lại, ít qua lại thăm viếng ông bà Charles cũng ít giao tiếp với các quan tây.

Sự khép mình về phía kẻ mạnh của Bảo Đại đã kéo theo cả một tầng lớp quan lại, trí thức tư sản trở thành những kẻ “hợp tác” “collabos” sẵn sàng quỳ gối dưới chân thục dân Pháp. Vua như thế thì thần đân cũng như thế.

Tuy nhiên, trong số ấy cũng có nhiều kẻ tin rằng sự hợp tác với người Pháp chỉ là kế sách tạm thời và nhờ người Pháp, nhờ sự văn minh tiến bộ khoa học và kỹ thuật của họ, người Việt Nam trước hết thoát ra khỏi chế độ phong kiến và chế độ quân chủ tuyệt đối.

Kinh nghiệm của phong trào Cần Vương (Cho nhà vua, năm 1883-1885) thất bại vì thứ nhất, sĩ phu đã tựa vào một chế độ quân chủ đã mục nát. Thứ hai, rất bảo thủ, họ đã chọn giải pháp dễ nhất, mục tiêu của họ thay vì người Pháp lại là người Thiên Chúa giáo. Thứ ba, họ dựa vào nước Tàu như một thói quen, như một điểm tựa thì chính nước Tàu đã chính thức không can thiệp quân sự vào Việt Nam, vì họ đã ký kết một thỏa hiệp hữu nghị với người Pháp năm 1884. Chính cái quyết định không can thiệp vào Việt Nam của Tàu đã là yếu tố quyết định cho sự tan rã nhanh chóng của phong trào Cần Vương. Còn có thể có yếu tố thứ tư là người Pháp đã dùng lá bài quen thuộc “chia để trị” của những vị sĩ quan như Galliéni, Lyautey, Pennequin. Họ đã mua chuộc được các bộ lạc thiểu số ở phía Bắc Việt Nam bằng cách thiết lập những đơn vị lính bổ xung được trang bị súng ống để tự quản.

Chính sách chia để trị còn thâm độc hơn ở chỗ xử dụng chẳng những một số quan lại Việt Nam để cai trị người Việt Nam. Họ còn xử dụng một tầng lớp tư sản thành thị, lớp trưởng giả mới như một biểu tượng của một xã hội văn minh dưới bóng của người Pháp. Những người này tin tưởng rằng, nước Pháp là một sức mạnh không thể tiêu diệt được và thật vô ích chống lại họ. Trong khi đó, một triều đình mục nát cố bám víu một cách tuyệt vọng vào một quá khứ hào quang vốn không có.

Và người Pháp đủ khôn ngoan đã đánh bóng cái ngai vàng của Bảo Đại. Mà thực tế nếu có đánh đuổi được người Pháp thì liệu có thể canh tân được đất nước không? Hay tất cả sẽ lại vẫn như cũ? Hoàng đế vẫn là con trời, vẫn ngự nơi chôn cao xa, vẫn tiếp tục xa hoa lãng phí với hàng trăm vợ, vẫn suốt đời ở trong cung cấm? Cái suy nghĩ, cái tinh thần ấy đã được nhiều người chấp nhận coi như đường lối thích hợp nhất.

Phần Bảo Đại, nay cũng ít xuất hiện trước dân chúng. Rồi đến mùa mưa ở Huế, ông lấy cớ khí hậu ẩm ướt lên Đà Lạt ở, đồng thời có dịp để đi săn.

Ông ẩn nhẫn chấp nhận sự gò bó o ép của chế độ Bảo Hộ và tìm cho mình một lối thoát dễ dãi. Đó là thể thao, đi săn và đàn bà. Nhiểu người bám lấy thái độ này của Bảo Đại để bào chữa và coi việc chơi bời bê tha của Bảo Đại là một thái độ chính trị. Báo chí đôi lần nhắc nhở đến ông với những giai thoại ăn chơi, và họ ví ông như ông hoàng Monaco Việt Nam. Hoàng gia Việt Nam sống pha trộn sắc thái Đông Phương và Tây Phương trong một đất nước còn chìm đắm trong lạc hậu và chậm tiến.

Càng tâng bốc Bảo Đại trong cái tinh thần ấy, càng làm cho hình bóng Bảo Đại mờ nhạt, mất tính quần chúng và xa lạ.

Câu hỏi đặt ra cho tôi là không hiểu vua Bảo Đại có cảm thức được nỗi nhục nhã như lời nhận xét của Daniel Grandclément khi kết thúc câu truyện mua máy bay của ông?

Bảo Đại lấy vợ

Hoàng hậu Nam Phuong trên xe kéo đến dinh Hoàg Thái hậu, Huế, 1934.

Đám cưới của Bảo Đại lại là dịp cho người Pháp có dịp phô trương, quảng cáo rầm rộ với tất cả sự sang trọng có thể của nó. Sau đây là phần lược dịch một bài báo đăng trên tờ Illustration ngày 14/4/1934, tường thuật tại chỗ đám cưới hoàng gia nhan đề: “Đám cưới của Hoàng đế Annam”.

[Nam phong tạp chí, số 193 tháng 2 + 3, 1934 có bài tường thuật chi tiết sự kiện này. Tác giả Nguyễn Hữu Hiệp trong bài “Vua Bảo Đại cưới vợ và chuyện ‘phá lệ’ tấn phong Hoàng hậu” đăng trên báo Dân Việt ngày 14/9/2014 đã trích dẫn nguyên văn.]

“Đám cưới của vị Hoàng đế trẻ tuổi Bảo Đại xứ Annam đã được cử hành một cách hết sức trọng thể ở Huế như chúng tôi đã có dịp thông báo. Các buổi lễ khác nhau đã kéo dài hơn một tuần lễ từ ngày 15 tới 26 tháng ba. Các nghi thức của buổi lễ đặc biệt này đã được bàn thảo kín đáo tại triều đình do bộ trưởng bộ nghi lễ chủ trì. Làm thế nào một mặt vẫn thỏa đáng với các nghi thức cổ của triều đình và của các nhà sư ở chùa và mặt khác phù hợp với tinh thần tân tiến của đôi tân hôn mà cả hai đều được giáo dục từ nhỏ ở bên Pháp. Các nhà thiên văn học của Phật giáo được mời tới tham khảo để chọn được ngày lành tháng tốt theo tục lệ đã được ấn định và tuân thủ một cách rất nghiêm ngặt để tránh được tất cả nhưng chuyện thị phi phiền toái.

Ngày 15-3, Hoàng đế trong áo thụng vàng, cánh tay áo rộng với một khăn đội đầu cũng màu vàng, kèm theo một đám rước nhỏ đã đến điện Phụng Tiên có các quan nội thần đi hầu, để làm lễ kỳ cáo; rồi tâu với Lưỡng tôn cung và Hoàng thái hậu về việc làm lễ Đại hôn.

Đó là công việc đầu tiên. Ngày 17-3 đến lượt các hoàng tử có bổn phận đi đón cô dâu trẻ từ đèo Hải Vân “Col des nuages” sau đó tháp tùng cô dâu về kinh đô ở nhà khách vãng lai trong thời gian ba ngày.

[Nam Phong Tạp chí số 193 tháng 2 + 3, 1934 viết, “Ngày 3 tháng Hai (17 mars). Hoàng thân Bửu Liêm cùng Phủ thiếp và Hoàng tùng đệ vào Lăng Cô đón Hoàng hậu rước về Kinh đô. Khi tới cung Trú tất ở Kinh đô, Hoàng hậu trú ở cung ấy suốt ngày mồng 3, 4 và 5 tháng 2 (17, 18 và 19 mars).”]

Đến ngày 20-3, vào buổi sớm mai, cô dâu choàng một khăn màu thiên thanh và mặc mặc áo thụng thêu đỏ lên xe hơi với gia đình cô dâu đến diện Dưỡng Tâm, nơi đây có một hàng rào danh dự với bốn lọng đỏ che hai bên, 10 lá cờ đứng dàn trước Cung Trú tất. Đám rước được quân lính và cảnh vệ hộ tống đến chỗ ở tạm thời của tân Hoàng hậu.

Chính những hình ảnh đón tiếp trong dịp đặc biệt ngày 20-3 này sẽ được chúng tôi cho đăng báo vào ngày 21 tháng 4 sắp tới đây.

Ngày 21-3 có việc ra mắt cô dâu chú rể tại cung điện Cấn Thành và sau đó Hoàng đế được đưa về điện Kiến Trung còn cô dâu được đưa về điện Dưỡng Tâm.

Buổi lễ chính thức được định vào ngày 24-3. Tân Hoàng hậu trong phẩm phục lộng lẫy đã nhận kim ấn và kim thư, còn cờ mao tiết thì giao cho các quan Khâm mệnh đem về phục mệnh tại điện Cần chánh. Sau đó, tân Hoàng hậu sẽ cúi đầu bái hòang đế ba bái.

Cặp hoàng gia sau đó sẽ về ở một cung điện cổ mà bên ngoài còn giữ nguyên cấu trúc cũ. Nhưng bên trong đã được trang trí theo lối mới do một kiến trúc sư Pháp thực hiện. Trong những vườn bên cạnh đã cho làm thêm các sân chơi Tennis, sân Golf trước sự kinh ngạc của các quan lại trong triều đình.

Ngày 26-3, lại một lần nữa, có một buổi đại lễ tại điện Thái Hòa với sự có mặt đô các quan trong triều đình, tất cả các viên chức dân sự và quân sự trong chính quyền bảo họ cũng như các phái đoàn.

Ngày 29-3, vua và Hoàng hậu đi thăm viếng các lăng mộ của các Tiên đế.

Bài báo tường thuật này không thể cho phép ghi chép đầy đủ vô số các chi tiết các buổi lễ linh thiêng cũng như các cuộc viếng thăm đã liên tiếp được diễn ra ở các cung điện khác nhau. Việc tường thuật tóm tắt này chỉ cho ta một vài ý tưởng mà trong thực tế là rất sang trọng cũng như những đám rước linh đình với các chức sắc cũng như các phụ nữ phù dâu trong những bộ quần áo sặc sỡ và sang trọng.”

(Nguồn: “Le mariage de l’Empereur d’Annam” trên tờ Illustration, số ra ngày 14-4-1934)

Cái cảm tưởng của tôi sau đám cưới này là Bảo Đại và bà Nam Phương đã trở thành giấc mơ của cả dân tộc. Họ có tất cả. Tình yêu, tuổi trẻ, tiền bạc, danh vọng, sự lịch sự hào nhoáng, phong cách mới của thời đại tiến bộ văn minh.

Nhưng cả dân tộc tôi cho đến ngày hôm nay vị tất đã có cặp uyên ương nào có được tất cả những thứ mà Bảo Đại có. Mà giả dụ có thì được cái gì? Một đất nước nghèo nàn, chậm tiến, bị đô hộ có cần một biểu tượng một đám cưới hoàng gia như thế không?

Điều thứ hai là sau đám cưới, Bảo Đại cũng như chính quyền Pháp dập tắt tất cả những dư luận cho rằng Bảo Đại đã theo đạo. Thật sự đó là một dư luận chính trị không cần thiết. Chính quyền Pháp muốn một ông vua Bảo Đại của quần chúng. Đó là một hôn nhân chính trị mà tôn giáo giữ vai trò phụ. Cùng lắm, sự quan trọng chỉ có ý nghĩa riêng đối với Hoàng hậu Nam Phương.

Ở Dụ số 4 ngày 21 tháng Giêng năm Bảo Đại thứ 9 (6 tháng 3, 1934), Bảo Đại viết:

“Vậy nên Trẫm lựa một người thiếu nữ quán ở Nam Kỳ, tên là Nguyễn Hữu Thị Lan tức là Mariette Jeanne Nguyễn Hữu Hào, con một nhà có danh giá trong lục tỉnh.”

Hoàng hậu tương lai là cô Mariette Jeanne Nguyễn Hữu Hào, cháu ngoại ông Huyện Sĩ Lê Phát Đạt, người giầu nhất xứ Nam Kỳ thời đó.

“Hoàng hậu có đủ tài văn chương, thể thao và âm nhạc, năm nay 21 tuổi, có nhập tịch dân Pháp và là người bên giáo, đã xin phép đức Giáo hoàng bên La Mã cho được kết duyên với đức Bảo Đại.”
(Nguồn: Nguyễn Hữu Hiệp, ibid., Dân Việt, 14/9/2014)

Cơ quan chính thức của Vatican qua tờ Obsservatore Romano xác định lại lập trường của tòa thánh là không thay đổi. Có nghĩa là Giáo Hoàn Pio XII trả lời là: không. Sự theo đạo của Bảo Đại nếu xảy ra là một bất lợi cho tất cả, thêm chia rẽ và đố kỵ.

Về phần Bảo Đại, trong hồi ký ông viết rõ ràng: “Au palais, il n’y avait qu’un Dieu: L’empereur, Fils du ciel. (S.M. Bao Daï, ibid., trang 65)

“Trong hoàng cung, chỉ có một ông trời: Đó là Hoàng đế, con của trời.”

Chính vì tự thần thánh hóa chính mình theo tục lệ như thế, Bảo Đại sống rất xa dân, thay vì gần dân; ông sống hoàn toàn ich kỷ mà tưởng mình sống đúng. Đây là những trích đoạn để bạn đọc có thể hiểu về con người thật của Bảo Đại. Ông viết:

Bảo Đại và Nam Phương cùng một số người trong hoàng tộc gặp GH Pius XII tại Vatican năm 1/9/1950. Nguồn: Getty Images

“Pourtant, il n’est pas nécessaire, il n’est pas utile à l’Empereur de se montrer pour gouverner. […] Il n’est pas nécessaire que l’Empereur soit présent pour que le peuple se sache gouverné. Il suffit que de temps à autre- le plus rarement possible- il apparaisse publiquement, à l’occasion d’une réception ou d’une audience afin de montrer qu’il est bien vivant. Tous ceux qui, en Orient, ont exercé le pouvoir, ont toujours agi ainsi. Le prince, s’il est pontifié-celui qui établit le pont entre le Ciel et son peulple-est ausi, et par voie de conséquence, le médiateur entre le peuple et son avenir.”
(S.M. Bao Daï, ibid., trang 73)

“Dầu vậy, thật không cần thiết và cũng chẳng có ích lợi gì cho một vị Hoàng đế phải chứng tỏ rằng mình đang điều khiển. […] Cũng không nhất thiết vị Hoàng đế lúc nào cũng phải có mặt để dân chúng biết rằng họ đang được chăn dắt. Chỉ cần lâu lâu thỉnh thoảng — càng hiếm càng tốt — Hoàng đế xuất hiện nơi công cộng trong một dịp tiếp tân hoặc chiêu đãi để cho thấy là Hoàng đế vẫn còn sống. Tất cả các vua chúa Đông Phương khi tại vị đều hành xử y như vậy. Vị Hoàng tử khi được tôn vương là người bắc một cây cầu giữa Ông Trời và thần dân của ông ấy đương nhiên trở thành người trung gian giữa thần dân và tương lai của ông ấy.”

Hiểu vai trò làm vua là con trời nên chúng ta sẽ không lạ gì Bảo Đại có 5000 mẫu đất có rừng cây ở Cam Lộ để chỉ cần mất hai tiếng đường xe hơi từ Huế đến Quảng Tri để đi đến đó tìm sự tĩnh mịch. Và Bảo Đại cũng đã xây dựng những căn nhà tranh ở đó và đã từng bắn chết hàng trăm con bò rừng ở đó như những thành tích vẻ vang của Bảo Đại. Ông thường tự lái máy bay lên Ban Mê Thuột, lúc ở Đà Lạt, và phần lớn thời gian còn lại ở lâu đài Thorenc bên Pháp để… chăn dắt thần dân.

Trong những phần viết về đi săn, phải nhìn nhận ông là người đầy kinh nghiệm. Tôi cũng từng được xem những cuộc đi săn của người Pháp với đàn chó săn được chọn giống, cả trăm con được huấn luyện kỹ càng chỉ để đưổi bắt một hai con thỏ rừng. Về Việt Nam, Bảo Đại có nhiều cơ hội để săn các thú rừng như bò rừng. Và có lẽ đây là những trang viết thú vị, tâm cảm, sự hòa hợp giữa thiên nhiên-con người và là những trang hay nhất trong cuốn sách Hồi ký của ông.

Những báo hiệu mây mù chính trị

Là một người đứng đầu nước, nhưng tôi có cảm tưởng Bảo Đại không mấy quan tâm đến những biến chuyển chính trị trong nước và ngoài nước.

Chẳng hạn khi bị thúc thoái vị Hoàng đế, Bảo Đại còn hỏi một cách ngây thơ: “Nguyễn Ái Quốc là ai?”

Trong nước có một số trí thức được học hành đến nơi đến chốn là những trí thức như bác sĩ, luật sư, những kỹ sư, những nhà giáo. Họ trở thành thành phần chống Pháp cấp tiến và cực đoan nhất mà khẩu hiệu hành động của họ là: “Sự áp bức đến với đất nước chúng ta từ nước Pháp, nhưng tinh thần giải phóng cũng đến từ Pháp.”

Họ cũng về nước trong khoảng thời gian từ 1930. Nhưng cách suy nghĩ, thái độ đối với người Pháp không cùng mẫu số chung với Bảo Đại. Hình như Bảo Đại tránh né, hoặc không hề đề cập đến những thành phần yêu nước này mà phần lớn ở Nam Kỳ dù chỉ một lần.

Nước Pháp cũng không chỉ có một nước Pháp. Có nước Pháp của tiến bộ, bảo thủ, xã hội, cộng sản và nước Pháp công giáo và nước Pháp vô thần. Có những người Pháp ôn hòa, chấp nhận tình trạng thuộc địa, nhưng nói không với dùi cui.

Vào những năm 1939, đã có không biết bao nhiêu biến động, những phong trào không phải chống Pháp, mà đình công ở các nhà máy, các hầm mỏ, các đồn điền cao su thuộc hãng Michelin.

Đây là những chuyển biến mới, mặc dầu xảy ra cả ở miền Trung cũng không được Bảo Đại quan tâm. Bảo Đại ít khi có mặt trong các cuộc họp Hội đồng cơ mật. Giả dụ có mặt thì cũng với một thái độ lơ là, buồn tẻ. Ông tiếp tục cuộc sống an nhàn, không quan tâm tới các biến động trong nước như thể triều đại của ông sẽ tồn tại muôn thuở.

Năm 1938, trong một trận đá banh ở Đà Lạt, ông bị gãy chân và đã được các bác sĩ Tây ở nhà thương Grall Sài Gòn chữa trị. Nại cớ để cho chữa trị cái chân gãy cho mau lành xương. Ông đã làm một cuộc du hành cùng với cả gia đình sang Pháp vào năm 1939. Công việc triều đình, ông đã bàn giao cho người em họ là Bửu Lợi trông nom việc tế lễ cúng bái trong triều.

Tin Bảo Đại gẫy chân trong một cuộc đi chơi núi ở Ban Mê Thuột. Nguồn: Tràng An báo, Số 382, 20 Tháng Mười Hai 1938 (Page 1)

Ông hình như không tiên đoán được những điều gì sẽ xảy ra cho nước Pháp và cả thế giới? 1 tháng 9, 1939 Đức xâm lăng Ba Lan bắt đầu chiến tranh Thế giới lần thứ hai. Và điều đó cũng đem lại những điềm chẳng lành cho xứ Annam.

Ông dùng máy bay sang Pháp của hãng Air France hoạt động từ năm 1932 cùng vói viên Tổng thư Ký của hãng này tháp tùng. Chuyến bay mất 5 ngày. Phần Hoàng hậu và các con sẽ đi bằng đường tàu biển.

May bay sau đó hạ cánh ở Marignane, ông thốt lên lời:

“Quel beau pays je retrouve.” “Ôi đất nước đẹp thế mà tôi lại có dịp nhìn lại.”
(Daniel Grandclément, ibid., trang 108)

Bảo Đại vẫn còn chống gậy (vì vết thương gẫy chân) trước lâu đài Thorenc, 1939. Nguồn: Getty Images

Xe hơi đã trở ông về lâu đài Thorenc, một trong những lâu đài đẹp nhất ở vùng miền Nam nước Pháp. Hàng xóm của ông là những nhân vật danh tiếng như ông hoàng tử xứ Galles nước Anh, các vua Thụy Điển, Đan Mạch.

Sau khi chân cẳng đã lành, ông quyết định về ở một căn nhà riêng khác ở Paris của ông ở phố Lamballe.

Theo hồi ký của ông, trong dịp nầy, ông đẫ tiếp xúc với ông Georges Mandel, bộ thuộc địa phố Oudinot. Một cuộc tiếp kiến mang tính xã giao nhiều hơn là thực tế, vì nước Pháp đang bận rộn lo đối đầu với một chiến tranh đang đe dọa khắp Châu Âu.

Ông đến nước Pháp không đúng lúc và câu chuyện thuộc địa hay độc lập rơi xuống hàng thứ yếu. Ông Bộ trưởng thuộc địa cùng lắm quan tâm tới sự đe dọa của Nhật sau khi nước này đã uy hiếp từ hai năm nay. Mối quan tâm là bao giờ Nhật Bản kéo quân đến cửa ngõ Bắc Việt.

Phần Bảo Đại, cái may thứ nhất ông đạt được là đã thắng ở sòng bài và thắng được một chiếc xe Citroen, 6 máy. Đây là lần đàu tiên ông bỏ tiền túi để có được một chiếc xe hơi riêng.

Cái may mắn thứ hai cho Bảo Đại là ông đã kịp thời lên máy bay về nước trước khi cuộc chiến tranh thứ hai bùng nổ để khỏi bị kẹt lại trong vòng lửa đạn. Chiến tranh đã gần kề và số phận của Bảo Đại cũng như triều đình của ông sẽ có thể không còn như trước nữa!

Và chẳng bao lâu sau, khi về nước, quân đội Nhật tiến vào Bắc Kỳ vào tháng 9, 1940 và ở lại Việt Nam đến hết Đệ Nhị Thế chiến, tháng 8, 1945.

(Còn tiếp)

Nguyễn Văn Lục

Nguồn: DCVOnline