Nhận định về ba vai trò của Bảo Đại: Vua, Cố vấn tối cao, và Quốc trưởng (P11)

Chưa bao giờ người Việt Nam biết học để kết đoàn. Sự chia rẽ là mầm mống của sụ bị lệ thuộc làm suy yếu tiềm lực dân tộc. Nhìn trong nước hiện nay cũng như ở hải ngoại, chúng ta đều thấy có chung mẫu số: sự chia rẽ và phân hóa.

Tìm hiểu con người Bảo Đại qua cuốn Hồi ký của ông

Bước đường lưu vong của Bảo Đại

Gọi là Bước đường lưu vong có thể chỉ là một thuật ngữ chính trị của cá nhân của người viết bài này. Thực tế, tùy theo góc độ mà người ta có thể gọi một tên gọi khác nhau. Nghiêm Kế Tổ gọi là “Bôn tẩu Trung Hoa”. Bảo Đại dùng một chữ khá mơ hồ để gọi việc này, “Intermède en Chine”. Sát nghĩa có thể dịch là một thời gian gián đoạn ở bên Tàu.

Nhưng gián đoạn với cái gì? Cái gì trước nó và sau nó? Thế thời gian nằm lì bên Pháp phải gọi là gì? Chữ dùng của Bảo Đại như thế thật không rõ nghĩa và vụng về. Chuyến đi ấy chính thức được gọi là đi du lịch.

Nhưng căn cứ trên tình hình lúc bấy giờ, tôi gọi là bước đường lưu vong của Bảo Đại. Việc Bảo Đại, cố vấn tối cao của Hồ Chí Minh quyết định sang Trùng Khánh cùng với một phái đoàn do Nghiêm Kế Tổ cầm đầu là một quyết định chưa được làm sáng tỏ về phía Hồ Chí Minh. Nhưng lại rất có thể là một quyết định khôn ngoan của cá nhân Bảo Đại. Phải chăng đây là một cơ hội thuận tiện để Bảo Đại thoát thân một cách chính thức?

Câu trả lời có thể hiểu được một phần nằm trong câu truyện mà Bảo Đại thuật lại trong sách như một tình cờ có ý nghĩa. Trong sách Bảo Đại kể khi ông vừa ra khỏi nhà, thì gặp một ông tướng Tầu hàng xóm chận ông lại, hỏi đột ngột:

“Ngài không có ý định sang Tầu một chuyến sao? Thật là đáng tiếc đấy, ngài phải lợi dụng dịp này sang thăm viếng nước chúng tôi. Rồi ông tướng Tầu, nửa nghiêm chỉnh, nửa đùa nói thêm: Đối với tất cả bọn người điên rồ này (ám chỉ Việt Minh), người ta sẽ không biết chuyện gì sẽ xảy ra.” (S.M. Bao Daï, ibid., trang 152)

Sau đó, Bảo Đại nghĩ rằng đây không phải là câu chuyện tình cờ. Rất có thể, đây là một lời mời gián tiếp của của tướng Tưởng Giới Thạch.

Phần khác, việc quyết định rời Việt Nam có sự góp ý của Nghiêm Kế Tổ, Nguyễn Tường Tam và Trần Trọng Kim. Cả ba đều khuyên Bảo Đại rời Việt Nam với tư cách đi du lịch.

Tại sao Hồ Chí Minh lại gửi phái đoàn đi cầu viện Tưởng Giới Thạch ở Trùng Khánh để xin viện trợ võ khí chống Pháp trong lúc này? Bởi vì cũng cùng ngày hôm ấy, quân Pháp đã đổ bộ lên Hải Phòng và đã có sự chạm súng gây nhiều thương vong.

Người Pháp thừa hiểu rằng sự hiện diện của quân đội Pháp tại Bắc Kỳ chỉ dễ dàng được thực hiện nếu Trung Quốc của Tưởng Giới Thạch nhường bước, rút lui như trường hợp người Anh ở Nam Kỳ.

(Tưởng Giới Thạch đã quyết định dời đô về Trùng Khánh từ năm 1938 vì những lợi ích chiến lược như nó có đường xe hỏa thông thương Hải Phòng-Vân Nam, đường xe hơi thông qua ngã Miến Điện và đường máy bay qua ngã Ân Độ).

Thế nên, cả hai bên đã đạt được những thỏa thuận từ ngày 28-2-1946, (nghĩa là trước ngày Bảo Đại rời Hà Nội ngày 16 tháng 3-1946), theo đó Pháp sẽ thay thế Trung Quốc tại Bắc Kỳ trong vai trò giải giới và hồi hương quân Nhật cũng như việc duy trì, an ninh tại Đông Dương. Việc này sẽ được tiến hành từ đầu tháng 3-1946 với một số nhượng bộ về phía Pháp như sau:

• Pháp sẽ trả lại tất cả các tô giới đã chiếm được của Trung Quốc tại các thành phố như Thượng Hải, Thiên Tân, Hán Khẩu và Quảng Châu.
• Cho phép Trung Quốc xử dụng cảng Hải Phòng, miễn thuế cũng như đường hỏa xa giữa Côn Minh-Hải Phòng( Phía bên Trung Quốc) được trao trả lại cho Trung Quốc.

Sự nhượng bộ này về phía Pháp không gây thiệt hại gì vì trước sau Pháp cũng phải trả lại các tô giới đã chiếm được của Trung Hoa. Các nước đồng minh khác cũng lần lượt trao trả lại cho Trung Hoa. Nhưng cái lợi chính và trước mắt của nước Pháp là tái lập lại chủ quyền của nước Pháp trên toàn Đông Dương mà không muốn nhượng bộ bất kỳ phe phái nào ở Việt Nam. Đây là một quyết tâm rõ rệt của người Pháp sau thế chiến II.

Cái lợi của người Pháp là thỏa thuận được với Trung Hoa, họ có thể trở lại Đông Dương một cách hợp pháp và danh chính ngôn thuận.

Cái lợi của Tường Giới Thạch trong dịp này cũng hiển nhiên là lớn lắm. Do quân đội Nhật rút đi, không tốn một viên đạn mà Tưởng Giới Thạch giải giới được quân đội Nhật tại các vùng lãnh thổ rộng lớn miền Nam Trung Hoa như Nam Ninh, Liễu Châu. Do quyết định của Hội nghị Postdam Trung Quốc giữ vai trò giải giới quân đội Nhật từ vĩ tuyến 16 trở ra Bắc. Nhân dịp này, Tưởng Giới Thạch quyết dịnh cử Lư Hán đến Bắc Việt ngày 15-8-1945.

Nhân dịp này, Tưởng Giới Thạch công bố chính thức lập trường của Trung Quốc vào ngay 24-8: Việc quân Trung Quốc chiếm đóng từ phía Bắc vĩ tuyến 16 là quyết định chung của các nước đồng minh. Trung Quốc không có một tham vọng lãnh thổ nào với Việt Nam.

Nay Trung Quốc trao trả cho Pháp nhiệm vụ ấy thì nào có mất mát gì.

Tuy nhiên, việc quân đội Lư Hán chậm trễ sang Việt Nam khoảng 10 tuần lễ đã là cơ hội “vàng’ để Hồ Chí Minh và Võ Nguyên Giáp củng cố chính quyền của họ.

Vì thế, khi các lãnh đạo đảng phái lần lượt lũ lượt theo chân quân đội Lư Hán vào Việt Nam thì mọi việc xem ra đã trễ quá rồi. Họ đã đến chậm một bước sau khi để cho Việt Minh nhanh chân chiếm chính quyền.

Việc này, Hồ Chí Minh rõ hơn ai hết là Tưởng Giới Thạch đã đồng ý cho Pháp thay thế quân đội Trung Hoa do chính Sainteny đã thông báo cho Hồ.

Vậy thì việc gửi một phái đoàn sang Trùng Khánh có phải là một công việc hoàn toàn vô ích, ngụy trang mà Hồ Chí Minh vẫn thực hiện? Phải chăng đó là một cách gián tiếp loại bỏ Bảo Đại? Thật khó có câu trả lời dứt khoát vì tài liệu về phía Việt Minh không đủ để cho phép khẳng định một điều gì?

Nhưng trước khi Bảo Đại lên đường, Hồ Chí |Minh đã nói úp mở, nước đôi theo nghĩa ngài cứ đi và cứ ở bên đó:

“Thưa ngài, ngài có thể ra đi với một tinh thần an tâm. Ngài đừng phải lo ngại điều gì, chúng tôi sẽ làm việc vì hạnh phúc của nhân dân Việt Nam.”
(S.M. Bao Daï, ibid., trang 153)

Phần Bảo Đại, đây là cơ hội quá tốt cho ông. Người Pháp sẽ hợp tác và chỉ thương lượng với Việt Minh. Còn Việt Minh thì không cần đến ông nữa trong vai trò cố vấn.

Ông Nghiêm Kế Tổ viết về biệc này đã ca ngợi một cách quá ư nịnh nọt cựu hoàng như sau:

“Người ra đi không tùy tùng thân thuộc, cô đơn (Nam Phương Hoàng Hậu và các Hoàng tử, Công Chúa vẫn còn long đong ở miền Trung nước Việt) […] Cựu Hoàng cương quyết ra đi. Người ra đi tìm nguồn sống cho dân tộc!” (Nghiêm Kế Tổ, Việt Nam máu lửa, nxb Xuân Thu, trang 107)

Việc ra đi này có gợi đến việc Hồ Chí Minh ra đi tìm đường cứu nước không?

Cho nên, theo tôi, nếu bảo Đại còn tiếp tục ở lại Hà Nội thì trước sau ông cũng trở thành một thứ con tin giữa sự tranh chấp Việt Minh và Pháp nổ ra ngày 19-12 và mạng sống của ông không bị bên này thì cũng bị bên kia tìm cách sát hại?

Vì thế, đúng như dự đoán, việc sang cầu viện Trùng Khánh của phái đoàn Nghiêm Kế Tổ hoàn toàn thất bại. Theo Nghiêm Kế Tổ: “Cuộc đi không trống kHồng Kèn, khiến chính phủ Tưởng Giới Thạch không hề hay biết.” (Nghiêm Kế Tổ, ibid., trang 108).

Tưởng Giới Thạch không muốn tiếp thì đúng hơn. Sau nhiều tuần chờ đợi, Tưởng Giới Thạch chỉ tiếp Bảo Đại một cách hết sức lịch sự ngoại giao. Nhưng không một lời hứa hẹn gì. Bảo Đại đọc được điều ấy. Tưởng Giới Thạch mới đầu còn không muốn tiếp phái đoàn Nghiêm Kế Tổ, nhưng sau vì lịch sự có tiếp phái đoàn một cách không chính thức mà địa điểm là một ngôi chùa cổ ở ngoài thành phố.

Địa điểm tiếp khách không đúng nghi thức ngoại giao là một cách thức từ chối khéo của Tưởng Giới Thạch.

Nghĩ lại chuyện bước đường lưu vong của Bảo Đại sang Con Minh, rồi đến Trùng Khánh, thay vì là một điều bất hạnh, trở thành cơ may cho Bảo Đại. Daniel Grandclément, một tác giả quen thuộc mà tôi thường trích dẫn đã dành nhiều trang để viết về giai đoạn này của Bảo Đại. Bảo Đại chăm sóc cái bề ngoài của mình, ra sân đánh tennis với Nghiêm Kế Tổ như thể hai cây vợt nhà nghề. Cũng đập, cũng lên lưới như thể không còn là hai kẻ đang lưu vong, mà là những con người đang tranh đua trên sân như ở ngoài thời gian, ngoài lịch sử! Khán giả bất đắc dĩ ở đây là những người lính Trung Hoa dân quốc của Tướng Giới Thạch.

Chỉ có một người khán giả duy nhất không phải khách bàng quan, đứng nhìn từ ban công khách sạn. Một người vóc dáng cao lớn, cằm bạnh, ăn mặc không phải lính, mà quần áo xậm mầu. Ông ta theo dõi hai bóng người chạy qua chạy lại sân quần vợt mà không có một nụ cười. Người đó là Hương, một cán bộ Việt Minh nổi tiếng ngồi tù từ thập niên 1930 trong những cuộc biến động đẫm máu thời đó.

Bảo Đại hình như thể không nghĩ đến chuyện gì khác, ngoài chuyện đánh Tennis, tiệc tùng và gái. Hết Thông Thị rồi đến Mộng Điệp tìm đến ông. Nhưng ông sẽ làm được chuyện gì khác ngoài chuyện đó, vì tất cả đều ngoài tầm tay của ông. Trên danh nghĩa, ông chỉ là người khách đi du lịch, không nắm chức vụ gì trong phái đoàn.

Và điều tôi cho là bất nhẫn nhất, nó lại nằm ở chỗ khác, chỗ của tình nghĩa con người và gia đình, chỗ mà ít ai lưu tâm tới. Tôi muốn nói thẳng là kể từ ngày ông rời Huế ra làm cố vấn, ngoài 5 lá thư chuyển giao cho bà Nam Phương thông báo vắn tắt vài dòng như: ông vẫn khỏe như một thông báo khí tượng trong ngày. Việc ông quyết định lưu vong khỏi Việt Nam, hoàn toàn mù mịt đối với sự lo lắng của người vợ. Trong khi ông có đủ phương tiện liên lạc với các cô nhân tình sang gặp lại ông bên Trùng Khánh, nhất là lúc ở Hồng Kông. Tóm một lời, ông không một chút lo lắng lắng gì đến số phận của vợ con ông còn kẹt ở ngoài Huế.

Khi phái đoàn Nghiêm Kế Tổ về nước, ông chỉ nhắn xuống họ, trong đó có Hà Phú Hương là nếu có gặp, cho ông gửi lời thăm, “Nếu có gặp vợ tôi, nhờ các ông nói giúp tôi vẫn khỏe.” Hà Phú Hương đã giữ lời, ra Huế thăm bà cựu hoàng. Tôi xin trích nguyên văn đoạn văn tiếng Pháp:

“Triste nouvelle. Désormais la jeune femme est vraiment seule. Elle dit ignorer que son mari avait l’intention de poursuivre sa visite “ touristique”, en tout cas, qu’il s’était décidé à quitter le Viet Nam impromptu. Elle est, parait-il au bord des larmes. Cinquante plus tard. Huong en est ému. Est-il possible que l’impératrice n’ait pu être prévenue par son mari?” (Daniel Grandclément, ibid., trang 228)

“Tin buồn. Kể từ nay, bà thực sự lẻ loi một mình. Bà cho biết, không hề biết ý định của chồng bà có chuyến du lịch ngoại quốc. Nhưng dẫu sao, ông đã đột ngột quyết định không trở về. Mắt bà rớm lệ. Năm mươi năm sau, ông Hương vẫn còn xúc động khi nhớ lại chiều hôm đó. Lẽ nào chồng bà đã không báo trước cho bà?”

Ông đã ở lại Trùng Khánh tính ra cũng gần nửa năm trời. Trong thời gian ấy, ông đã làm gì? Một câu hỏi thừa. Chẳng làm gì cả hay là chơi thôi. Đến tháng 9 ông quyết định đi Hồng Kông còn mang theo Lý Lệ Hà.

Nay ông lấy tên giả, tên một người Tàu là Wang Kunney, chẳng phải Bảo Đại mà cũng chẳng còn phải ngài cố văn Vĩnh Thụy nữa. Ông ăn mặc như người Tàu với sơ mi lụa trắng, đeo một cặp kính đen tổ bố. Ông sống hội nhập nhanh chóng lẫn lộn như một người Tàu bình thường. Cũng xử dụng xe buýt, sống cuộc đời với hai mặt: cờ bạc và thể thao, đi tắm biển, chơi golf, chơi tennis. Tối đến la cà các tiệm nhảy như Paramount, một tiệm nhảy lớn nhất và nổi tiếng nhất Hồng Kong.. Nhiều khi sạch túi thì đã có Thông Thị mở hầu bao nhờ tiền kiếm được như một taxi-girl. Vào buổi trưa, ông đến thưởng thức các món ăn hảo hạng tại nhà hàng Parisian Grill, sau đó có thể ông đi bơi lội ở một bãi biển sang trọng ở Hồng Kong, bãi Repulse Bay.

Trong một hoàn cảnh thật sự bi kịch, ông vẫn sống theo cung cách một bậc trưởng giả, kẻ thượng lưu như lúc nghỉ mát ở Sầm Sơn, ở giữa Hà Nội. Không bao giờ ông sống thật sự tư cách một người làm chính trị lưu vong mà đời sống vật chất trở thành mối lo từng ngày.

Vua Việt Nam Bao Đại, tị nạn ở Hong Kong, bắt a tay với chó. January 01, 1948. Jack Birns. Nguồn: www.gettyimages.com

Tiếng tăm của ông bị vẩn đục và một số tờ báo lúc bấy giờ ở Nam Kỳ như tờ Duy Tân đã đưa tin về một phụ nữ người Hoa, tên Trần Nỷ hay với cái tên Jenny Wong, từ Hồng Kông sang Sài Gòn đòi chính thức hóa đứa con trong bụng đã có mang với Bảo Đại. Nhưng tại sao Jenny Wong [Hoàng Tiểu Lan] không đòi trực tiếp Bảo Đại ở Hồng Kông? Hành động đó chỉ là hình thức muốn tố cáo con người Bảo Đại?

Trong khi đó, tại Hà Nội, trong các lần cải tổ chính phủ, người ta cũng lấy làm nực cười, tên tuổi của ông vẫn nằm trong danh sách chính phủ với tước danh: Cố vấn tối cao chính phủ, sau Hồ Chí Minh. Có khi còn được ghi chú thêm: vắng mặt vì lý do xuất ngoại. Tất cả đều mập mờ, úp mở.

Trong thời gian ở Hồng Kông, người Pháp đã tìm cách móc nối lại với Bảo Đại và sau đó, nhiều phái viên Pháp khác tiếp tục liên lạc với Bảo Đại. Và mỗi lần như thế, họ lại tìm cách rót những số tiền cho Bảo Đại chi dùng như trả tiền Hotel, tiền ăn và tiền chơi gái.

Nguồn gốc của những món tiền mà Bảo Đại nhận được thường được giữ kín nên nay không thể biết được nhũwng số tiền ấy là bao nhiêu. Tôi nghĩ đến ông như một thứ con buôn chính trị?

Tất cả đều bắt đầu từ Paris. Tên tuổi những người tiếp xúc với Bảo Đại mỗi ngày mỗi dài. Những Yole, một nhân viên tình báo làm việc cho lãnh sự quán Pháp mỗi tháng đưa 5000 đô la-Hồng Kông cho Bảo Đại. Được biết, số tiền này do quỹ của ông Bollaert cung cấp. Nhiệm vụ của Yole còn là bá cáo cũng như chuyển giao những tin tức mà người Pháp cần gửi. Nhưng công việc chính của ông có thể là mỗi tháng cung cấp đủ tiền cho Bảo Đại như một lá bài dự trữ của người Pháp trong tương lai.

Viên ngọc Rạng Đông trong bộ ngọc của Bảo Đại. Photo: Ray Chen. Đường kính: 37,97 ~ 37,58 mm — Trọng lượng: 397,52 cts.- Màu: Cam. Giấy chứng nhận: AIGS vào ngày 26 Tháng 12 năm 1996 do Dr. Ken Scarrett. Theo Allain Trương viên ngọc hiện trong tay một người ẩn danh chưa chịu bán với giá 7 triệu USD cho cựu hoàng tử Nam Tư Dmitri Karageorge.

Tuy nhiên, trong hồi ký, Bảo Đại có nhắc đến nhân vật Yole, nhưng lại không nhắc gì đến số tiền 5000 đô la Hồng Kông mà ông nhận được mỗi tháng từ Yole. Ông viết:

“Sau khi Yole trình diện với tôi, ông ta cho biết ông ta sẽ nhận sẽ giúp tôi liên lạc và đến gặp tôi mỗi tháng đem lại nhiều tin tức mới mẻ.” (S.M. Bao Daï, ibid., trang 163)

“Có những số tiền lớn mà do sự tình cờ đã được tiết lộ ra bên ngoài. Như trường hợp quan thuế ở Sài Gòn đã mở một chiếc valise của con gái ông Toàn quyền Bollaert và trong valise có chứa một khoản tiền trị giá 600.000 đồng theo thời giá ngoại tệ. Theo sự giải thích của cô gái, số tiền này được trao cho an ninh để chi trả cho các khoản chi tiêu của Bảo Đại ở Hồng Kông.” (Daniel Grandclément, ibid., trang 279)

Chỉ trong một vài trường hợp được công khai hóa thì nay mọi người mới rõ câu chuyện tiền bạc của ông. Đó là trường hợp viên khâm sứ ở Sơn La, tên Cousseau, ông này rất thông thạo tiếng Việt cũng như văn hóa Việt đã liên lạc thật gần gũi với Bảo Đại. Sau này Cousseau đá tiết lộ cho nhà báo Lucien Bodard như sau:

“Tôi tin sắp thành công đến nơi vì Bảo Đại rất cần tiền. Đó là một ông vua tầm thường, bị phế truất không có tiền tiêu, không có hoài bão gì. Ông ta đang trong cảnh gần như khốn cùng. Thực tế, đó là một công việc không dễ dàng chút nào. Tôi đã đem đến hàng triệu bạc, mà vẫn không đủ. (…) Trở lại với cuộc sống ăn chơi xả láng, Bảo Đại càng bị lôi cuốn.. Ông ta hiểu rằng người ta càng gắn với ông bao nhiêu thì lại càng cần đến ông bấy nhiêu.” (Lucien Bodard, la guerre d’Indochine, gồm ba cuốn là: L’enlisement, L’humiliation và l’aventure NFR, Gallimard 1963. Trích lại trong Daniel Grandclément, trang 279 )

Hơn ai hết, Bảo Đại, qua nhận xét của Cousseau, nắm được yếu điểm của người Pháp: Người Pháp cần ông. Chính cái cần này đã giúp Bảo Đại mặc cả đến những số tiền lớn lao cho mỗi dịch vụ. Chúng ta cần nắm rõ điều này để thấy Bảo Đại đặt giá cho nền độc lập Việt Nam mà thực tế ông không thật sự quan tâm cho đủ. Tôi hiểu rõ sâu xa thêm điều này khi tìm hiểu Hiệp Định Élysée được ký kết giũa Pháp và Việt Nam tại vịnh Hạ Long như thế nào.

“Chưa kể, Cousseeau cũng là người khuyên Bảo Đại về các phi vụ làm ăn chuyển tiền. Nhờ chế độ chuyển tiền hay buôn tiền mà Bảo Đại có thể thu được một số lời lớn? Các đồng tiền được cho phép chuyển đi chính thức từ Sai gòn sang đến Pháp, đúng hơn là Paris khi đổi ra đồng Franc thì giá cả của nó được tăng gấp hai lần? Để khuyến khích người Pháp chuyển tiền về chính quốc, một đồng Đông Dương được đổi chính thức là 17 franc. Bảo Đại nhận giúp những người Pháp cứ 8 francs mua được một đồng Đông Dương ở Hồng Koong. Ông gửi tiền Đông Dương đó về Sài gòn và tiền đó quay trở lại Pari s đổi chính thức ra 17 francs.

Được biết, Bảo Đại còn đưa cho Phan văn Giáo 20.000 đô la Hồng Kông, ông này mua thuốc trụ sinh Pénicilline, đóng 15 thùng trở về Sài Gòn… Những thuốc này bán chợ đen đem lại một số tiền là 750.000 đồng. Ai mua những thuốc trụ sinh này? Việt Minh. Những người cộng tác làm ăn này còn có Nguyễn Hữu Thi, giám đốc cơ quan tình báo, đồng thời là cố vấn tài chánh cho Bảo Đại. Thi nắm độc quyền cung cấp và vận tải cho Trung phần. Đồng thời còn buôn bán Kim cương, rượu vang, cả cao su cho Trung Kỳ.” (Daniel Grandclément, ibid., trang 280)

Trong hồi ký của Bảo Đại, ông còn tiết lộ một tin tức mà người viết chưa có điều kiện kiểm chứng đầy đủ về trường hợp bác sĩ Phạm Ngọc Thạch như sau:

“Vào trung tuần tháng 11, tôi gặp bác sĩ Phạm Ngọc Thạch, chủ tịch Phong trào thanh niên ở Nam Kỳ dưới thời chính phủ Trần Trọng Kim, rồi Bộ trưởng chính phủ lâm thời từ tháng 8-1945 và bây giờ là giám đốc văn phòng của Hồ Chí Minh. Ông cho biết ông từ Quảng Đông đến theo lệnh của chủ tịch đáng kính Hồ Chí Minh và chuyển giao một thư của Hồ Chủ tịch gửi lời chào trong tình đồng đến bảo Đại và mong Bảo Đại nhận món quà của chủ tịch gửi đến. Sau đó, ông này đã rút trong bị ra một bọc, gói một số không biết bao nhiêu lạng vàng lá của Hồ Chí Minh gửi cho Bảo Đại và với số vàng đó, có thể Bảo Đại sống được hai tháng. Sau lời bày tỏ cám ơn Hồ Chủ Tịch. Bảo Đại đã hỏi ông Phạm Ngọc Thạch chuyến đi của Hồ Chí Minh sang Pháp.” (S.M. Bao Dai, ibid., trang 165)

(Còn tiếp)

Nguyễn Văn Lục

Nguồn: DCVOnline